Covid-19: Η θεωρία του Δαρβίνου στην πράξη

Η θεωρία του Δαρβίνου στην περίπτωση των ιών παύει να είναι θεωρία, γίνεται πραγματικότητα: «Οι ιοί δεν έχουν ανθρωποκεντρικά χαρακτηριστικά. Κάνουν αυτό για το οποίο έχουν φτιαχτεί», εξηγεί μιλώντας στην «Εφ.Συν.» ο Δημήτρης Θάνος, ακαδημαϊκός και πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), του κόμβου της γονιδιωματικής επιτήρησης στη χώρα. Εκεί -και μόνον εκεί στη χώρα- όπου πραγματοποιείται η περίπλοκη διαδικασία αλληλούχισης του γονιδιώματος που εντοπίζει τα νέα μεταλλαγμένα στελέχη του ιού της πανδημίας.

Οι ιοί εξελίσσονται, αλλάζουν συνεχώς κομμάτι κομμάτι. Ενας αλλαγμένος ιός ονομάζεται στέλεχος του αρχικού ιού, ο βασικός πυρήνας όμως του ιού παραμένει ίδιος. Οι αλλαγές στον γενετικό κώδικα του ιού ονομάζονται μεταλλάξεις.

Οι μεταλλάξεις είναι μία φυσιολογική διεργασία η οποία επισυμβαίνει όταν πολλαπλασιάζονται οι ιοί. Ακόμα και τα κύτταρά μας συσσωρεύουν μεταλλάξεις. «Είναι ένας μηχανισμός που υπάρχει μέσα στα κύτταρά μας, όχι να δημιουργεί μεταλλάξεις, αλλά να μην τις επιδιορθώνει όταν εμφανίζονται. Οι πιο πολλές επιδιορθώνονται, κάποιες ξεφεύγουν», περιγράφει ο Δ. Θάνος.

Τα νέα στελέχη λαμβάνουν ονομασίες και μετρούν μεταλλάξεις. Το στέλεχος που καταγράφηκε πρώτα στο Ηνωμένο Βασίλειο B-117 φέρει πάνω του 17 μεταλλάξεις, σύμφωνα με τον Δ. Θάνο, ενώ το στέλεχος που εντοπίστηκε αρχικά στη Νότια Αφρική, γνωστό ως 20H/501Y.V2 ή B.1.351, μετράει 23, αναφέρει το Δίκτυο Γονιδιωματικής Επιτήρησης στη Νότια Αφρική (NGS-SA).

Οταν οι μεταλλάξεις ή οι γενετικές αλλαγές είναι ευεργετικές για τον ιό, επιμένουν. Οι αλλαγές μπορεί να επιτρέψουν στον ιό να επιβιώσει καλύτερα ή να μεταδοθεί πιο αποτελεσματικά. «Ολα αυτά τα εκατοντάδες στελέχη του κορονοϊού που δημιουργήθηκαν είναι αποτέλεσμα της κλασικής δαρβινικής εξέλιξης μέσω της άσκησης της φυσικής επιλογής. Κάποιος ιός που έχει πλεονέκτημα σε σχέση με έναν άλλο επιλέγεται και επικρατεί», περιγράφει ο Δ. Θάνος.

Γιατί επικρατεί; Διότι μεταδίδεται πολύ εύκολα. Ετσι επικράτησαν τα τρία νέα στελέχη. «Είναι ένα πείραμα φυσικής επιλογής αυτό που εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας», τονίζει ο ακαδημαϊκός.

Οι μεταλλάξεις του B1.351 έχουν συμπεριλάβει αλλαγές σε ένα μέρος του ιού που είναι γνωστό ως η πρωτεΐνη-ακίδα. Η πρωτεΐνη-ακίδα γαντζώνεται στα ανθρώπινα κύτταρα μέσω ενός υποδοχέα για να εισέλθει σε αυτά: έτσι ξεκινάει η μόλυνση. Στη συνέχεια ο ιός ξεκινά να πολλαπλασιάζεται μέσα στα κύτταρα. Τελικά απελευθερώνεται από τα κύτταρα και μπορεί να συνεχίσει να μολύνει περισσότερα κύτταρα.

Οι αλλαγές στην πρωτεΐνη-ακίδα του B1.351 είναι πιθανό να ενισχύσουν τη σύνδεση του ιού με τους υποδοχείς των ανθρώπινων κυττάρων, επιτρέποντας ευκολότερη μόλυνση και μεγαλύτερη αναπαραγωγή εντός του ξενιστή.

Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερες ποσότητες του ιού σε ένα μολυσμένο άτομο, το οποίο στη συνέχεια θα μπορεί να μολύνει άλλους ανθρώπους πιο εύκολα. Αποτέλεσμα; Η ταχύτερη διασπορά στους ανθρώπους, επισημαίνει το NGS-SA.

Οι Νοτιοαφρικανοί επιστήμονες παρατήρησαν ακόμα ότι το στέλεχος B1.351 έγινε γρήγορα «κυρίαρχο» ανάμεσα σε πολλά στελέχη που κυκλοφορούν στον πληθυσμό της περιοχής. Αυτό υποδηλώνει έντονα ότι οι νέες μεταλλάξεις αυτού του στελέχους έχουν ένα πλεονέκτημα μετάδοσης. Σε ορισμένες περιοχές της Νότιας Αφρικής σήμερα περισσότερο από το 80% των ιών που έχουν απομονωθεί από τα κρούσματα είναι το στέλεχος B1.351.

Αυτό, εξηγούν, πιθανότατα σημαίνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν μολυνθεί είναι φορείς ενός ιού πιο εύκολα μεταδιδόμενου. Τα νέα στελέχη που έχουν εντοπιστεί στο Ηνωμένο Βασίλειο και στη Βραζιλία πιθανώς φέρουν το ίδιο χαρακτηριστικό. Η έρευνα μέχρι στιγμής επιβεβαιώνει την αυξημένη μεταδοτικότητα του στελέχους του Ηνωμένου Βασιλείου.

Τα δύο στελέχη -του Ην. Βασιλείου και της Ν. Αφρικής- που αφίχθησαν και στην Ελλάδα προκαλούν ανησυχία γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο. Το στέλεχος B-117 είναι πιο μεταδοτικό 30-50%, ενώ το ίδιο φέρεται να ισχύει και για το στέλεχος B1.351, τονίζει ο Δ. Θάνος. «Το πρόβλημα με τον κορονοϊό είναι ότι είναι πολύ μεταδοτικός. Αυτό είναι το μεγάλο του όπλο, μολύνει τους πάντες και πολύ λίγοι αρρωσταίνουν. Οταν όμως έχει τη δυναμική να μολύνει εκατομμύρια, δισεκατομμύρια, αυτοί οι λίγοι που αρρωσταίνουν είναι πάρα πολλοί. Σκεφτείτε ότι και ελάχιστα πιο μεταδοτικό να ήταν, σε επίπεδο πληθυσμού έχει μεγάλο αντίκτυπο», προσθέτει.

Επιπροσθέτως η έρευνα των Νοτιοαφρικανών έδειξε ότι το B1.351 μπορεί να ξεφύγει από τα αντισώματα που δημιουργήθηκαν από προηγούμενη λοίμωξη. Αυτό σημαίνει ότι τα αντισώματα σε άτομα που είχαν μολυνθεί με άλλα στελέχη του ιού στο παρελθόν ενδέχεται να μη «δουλεύουν» εξίσου καλά έναντι του B1.351.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν πλάσμα αίματος από ασθενείς που είχαν νοσήσει με Covid-19 στο πρώτο κύμα για να διαπιστώσουν αν τα αντισώματα στο αίμα τους μπορούσαν να εξουδετερώσουν ή να καταστήσουν μη αποτελεσματικό το νέο στέλεχος.

Διαπίστωσαν ότι τα αντισώματα αυτών των ασθενών ήταν λιγότερο ικανά να εξουδετερώσουν το B1.351 σε σχέση με προηγούμενα στελέχη. Χρειάστηκε περίπου έξι έως 200 φορές υψηλότερη συγκέντρωση στο πλάσμα αίματος για να εξουδετερωθεί το στέλεχος στο εργαστήριο.

Την ίδια ώρα προκαταρκτικά δεδομένα που δημοσιεύτηκαν για δύο νέα εμβόλια που αναμένεται να ριχτούν στη μάχη κατά του Covid-19, δείχνουν ότι είναι λιγότερο αποτελεσματικά στο νοτιοαφρικανικό στέλεχος.

Πρόκειται για τα εμβόλια της Novavax Inc και Johnson&Johnson που συνεχίζουν τις κλινικές δοκιμές στη Νότια Αφρική, με την πρώτη να ανακοινώνει ότι το εμβόλιό της ήταν 89,3% αποτελεσματικό στη μελέτη που διεξάγεται στο Ηνωμένο Βασίλειο και 50% στη μελέτη της Ν. Αφρικής και τη δεύτερη ότι ήταν 66% αποτελεσματικό συνολικά, με σημαντικές διαφορές ανά περιοχή: στις ΗΠΑ η αποτελεσματικότητα ήταν 72%, ενώ στη Ν. Αφρική -όπου το 95% των κρουσμάτων Covid-19 που καταγράφηκαν στη μελέτη έφερε το νέο στέλεχος- μόνο 57%.

Ακόμα όμως και τα εμβόλια που «διατείνονται ότι έχουν 95% αποτελεσματικότητα θα έχουν 90%. Αυτό το 10% πολύ σύντομα θα αξιοποιηθεί από τον ιό για να επιλεχθούν στελέχη που θα είναι ανθεκτικά στο εμβόλιο», εξηγεί ο Δ. Θάνος.

Η επιτάχυνση αλλά και η παγκόσμια ισοτιμία των εμβολιασμών -όσο αποτελεσματικά κι αν είναι τα εμβόλια- είναι κρίσιμες παράμετροι, σύμφωνα με τον ίδιο. Συγχρόνως, πρέπει να γίνει πολλή δουλειά στο πεδίο, υπογραμμίζει ο εκτελεστικός διευθυντής Υγειονομικών Κρίσεων του ΠΟΥ, Μάικ Ράιαν: «Η εμφάνιση νέων στελεχών προσθέτει ακόμα μία διάσταση στο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε, δεν αλλάζει όμως τους όρους του παιχνιδιού», ανέφερε.

«Είναι σαν η αντίπαλη ομάδα να έχει βάλει μερικούς αναπληρωματικούς στο δεύτερο ημίχρονο. Δεν αλλάζει το παιχνίδι, απλώς δίνει στον αντίπαλο περισσότερη ενέργεια και επιλογές. Γι’ αυτό πρέπει να επαναδεσμευτούμε στο δικό μας παιχνίδι». Σε κάθε περίπτωση, ξεκαθάρισε, «το θέμα δεν είναι τι κάνει ο ιός αλλά εμείς. Χρειάζεται να επικεντρώσουμε στις στρατηγικές δημόσιας υγείας, να εντοπίζουμε, να ιχνηλατούμε, να απομονώνουμε και παράλληλα να εργαζόμαστε πάνω σε εμβόλια δεύτερης και τρίτης γενιάς που μπορεί να χρειαστούμε στη συνέχεια».

Εμείς οι υπόλοιποι τι μπορούμε να κάνουμε; Τα γνωστά: αποστάσεις, μάσκες, υγιεινή των χεριών και του αναπνευστικού και καλό αερισμό των χώρων.