Όταν η μυθιστορία στοχάζεται πάνω στην Ιστορία

Δύο φίλοι. Ο Νιλς Ράσμουσεν, Δανός, και ο Ζαν Φρανσουά Κανονιέ, Γάλλος. Ο ένας σκηνοθέτης, ο άλλος συγγραφέας. Στο Παρίσι πριν από τον πόλεμο, στην ύστερη εφηβεία τους, κάνουν τα πρώτα βήματα να «δαμάσουν τα κύματα» του θεάτρου. Κι έπειτα ήρθε ο πόλεμος.

Οι δρόμοι τους χώρισαν. Ο Νιλς, κορυφαίο πρόσωπο της δανέζικης αντίστασης, ο Ζαν Φρανσουά… Ο Νιλς λαμβάνει μια ανώνυμη επιστολή που τον καλεί να σώσει τον φίλο του, που πρόκειται να δικαστεί για συνεργασία με τους Γερμανούς και την κυβέρνηση του Βισί.

Πρόκειται για ένα εκρηκτικό υλικό: αυτό της μετεφηβείας των ηρώων, αλλά και ολόκληρης της ευρωπαϊκής ηπείρου που βγαίνει από τον πόλεμο, μετρώντας πληγές και που παράλληλα πρέπει να τιμωρήσει, να γιατρέψει, να ενηλικιωθεί, να πορευτεί παρακάτω.

Η ιστορία λοιπόν ξεκινά «μετά». Οταν όλα έχουν τελειώσει. Και εκεί είναι το ενδιαφέρον: Εχουν όλα τελειώσει πραγματικά; Το καρκίνωμα του ναζισμού ηττήθηκε στρατιωτικά. Μα νικήθηκε πραγματικά; Ξεριζώθηκε η σπορά του στις χώρες που δυνάστευσε;

Ο ήρωάς μας ξεκινά ένα ταξίδι για να βρει την αλήθεια. Ενα ταξίδι πραγματικό αλλά και εσωτερικό, μιας ενηλικίωσης βίαιης και παράξενης. Ο Αγγλος αξιωματικός σύνδεσμος στη δανέζικη αντίσταση (πανταχού παρόντες οι Αγγλοι) τον συμβουλεύει να μη φύγει. Τώρα ειδικά που θα μοιραστούν τα «λάφυρα»: η πολιτική εξουσία και τα οφίκια. Ομως ο Νιλς φεύγει. Δεν τον αφορούν αυτά. Πρέπει να βρει τι συνέβη. Γιατί ανατίναξε Γερμανούς. Γιατί πυροβόλησε και σκότωσε προδότες. Τι νόημα είχαν όλα αυτά. Για να πάρει μερίδιο από τη μεταπολεμική πίτα;

Οι Αγγλοι τον βάζουν σε ένα αεροπλάνο μαζί με τον Γερμανό ναύαρχο Φον Φρίντεμπουργκ και τον συνταγματάρχη Πόλεκ που οδηγούνται στη Ρενς για να υπογράψουν τη συνθηκολόγηση. Τι ειρωνεία: Στο αεροπλάνο μαζί ο κατακτητής και η αντίσταση. Οι ρόλοι τώρα έχουν αντιστραφεί. Εχουν όμως; Τα ερωτήματα πλανώνται διαρκώς στην ατμόσφαιρα και στο μυαλό του ήρωά μας.

Ο συγγραφέας Αλεξί Ραγκουνιό είναι «μάστορας». Γράφει θεατρικά έργα και μυθιστορήματα. Ξέρει να επιλέγει τις σπουδαιότερες περιστάσεις. Το πιο σημαντικό δραματικό υλικό. Δημιουργεί στέρεους χαρακτήρες, πραγματικούς. Με αμφιβολίες, με αντιφάσεις, με σκοτεινές πλευρές. Δεν ηθικολογεί, δεν ρέπει στον διδακτισμό. Και ο ίδιος προσπαθεί να καταλάβει, ανασκάπτοντας κάτω από τα φαινόμενα.

Ο «Νιλς» του (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Στερέωμα) κάνει μια κάθοδο στην κόλαση. Επιστρέφοντας στη Γαλλία για να μάθει τι συνέβη στον φίλο του, βρίσκει μια χώρα μετά το περίφημο «pourquoi» (σ.σ. γιατί;), της παράδοσης γης και ύδατος, μια Γαλλία που, εκτός από την Αντίσταση, δεν… αντιστάθηκε.

Μια Γαλλία όπου μεγάλη μερίδα του πνευματικού της κόσμου κράτησε στάση ευμενούς ουδετερότητας έναντι των κατακτητών και μάλιστα ορισμένοι προχώρησαν περισσότερο. Κι αν είναι γνωστό το παράδειγμα του Σελίν, ίσως να μην είναι τόσο γνωστή η περίπτωση των Κλοντέλ, Κοκτό, του Σασά Γκιτρί, του Ζουβέ και άλλων ων ουκ έστιν αριθμός.

Βρίσκει τη Γαλλία να κάνει δίκες δωσίλογων. Να προσπαθεί να αντιμετωπίσει τις ενοχές της. Πλασματικά όμως, όπως ανακαλύπτει ο Νιλς. Οι πρώην συνεργάτες των Γερμανών και του Πετέν έχουν αλλάξει στρατόπεδο, έχουν φορέσει συμμαχικές στολές, παράσημα, έχουν μάρτυρες που βεβαιώνουν την αντιστασιακή τους δράση. Καταδίδουν πρώην συνεργάτες τους.

Κάποιοι διώκονται ανελέητα. Οι δευτεροκλασάτοι. Τα εξιλαστήρια θύματα. Οι χρήσιμοι ηλίθιοι. Οπως ο φίλος του. Οι δικαστές και εισαγγελείς που συνεργάζονταν με τους Γερμανούς, τώρα δικάζουν δωσίλογους.

Τα καλλιτεχνικά σωματεία κάνουν ξεκαθαρίσματα λογαριασμών στις τάξεις τους, με πρόσχημα την κάθαρση. Αλλά, όπως και στην Ελλάδα, οι πραγματικοί υπαίτιοι δεν θα πάθουν τίποτα. Αντίθετα θα βρεθούν με αξιώματα και θέσεις. Και ειδικά το enfantgâté του πνευματικού κόσμου.

Το ποίημα προς τον Πετέν, την ώρα που αυτός παρέδιδε τη Γαλλία στους επελαύνοντες Γερμανούς, θα γίνει στην απελευθέρωση, με κάποιες μικροαλλαγές, ωδή στον Ντε Γκολ. Και αυτό τα λέει όλα. Η επιφάνεια της λίμνης θα καταπιεί το βότσαλο και θα ξαναπάρει το γαλήνιο και αρυτίδιαστο σχήμα που είχε πριν αυτό πέσει πάνω της.

Σ’ αυτή τη ζοφερή ατμόσφαιρα κινείται με μαεστρία ο Ραγκουνιό, σε ένα μυθιστόρημα που στοχάζεται πάνω στον άνθρωπο και τον ρόλο του στις ακραίες στιγμές της Ιστορίας. Στήνει μια εκπληκτικής ακρίβειας και γοητείας σκηνογραφία της εποχής. Αλλού οι εικόνες και οι ρυθμοί είναι κινηματογραφικοί και αλλού κυριαρχεί η θεατρική συνθήκη, όπως και το ύφος. Εκπληκτικές οι ατμόσφαιρες που δημιουργεί.

Σε αυτή την ενηλικίωση, ο Νιλς μοιάζει να ακολουθεί -αν και Δανός- τον ομώνυμο Σουηδό ήρωα του παραμυθιού, τον Νιλς Χόλγκερσον. Οπως κι εκείνος μεταμορφώθηκε σε νάνο, έτσι και ο δικός μας ήρωας «κόντυνε» από μόνος του αφού εγκατέλειψε την εξασφαλισμένη δόξα και τις τιμές του αντιστασιακού. Ο Νιλς Χόλγκερσον βρίσκεται να ταξιδεύει με ένα κοπάδι αγριόχηνες για τον Βορρά. Ο δικός μας Νιλς Ράσμουσεν ταξιδεύει προς τον Νότο. Η ουσία είναι η ίδια. Το ταξίδι είναι αναστοχασμός και αυτογνωσία.

Θα ξαναγίνει άνθρωπος (αφού ο πόλεμος αλλοτριώνει τη φύση μας) ή θα ακολουθήσει για πάντα τον δρόμο της περιπλάνησης; Σε αυτό το ταξίδι ο Νιλς θα καταλάβει και θα μάθει πολλά, χωρίς να αποκηρύξει ούτε μια στιγμή τις επιλογές του.

Ισως ακριβώς εξαιτίας αυτών των επιλογών ενάντια στη βαρβαρότητα είναι που θα μπορέσει να αντιληφθεί την ανθρώπινη κωμωδία που παίζεται μπρος στα μάτια του, να ξανασταθεί στα πόδια του, να ορθώσει το ανάστημά του απέναντι στην υποτιθέμενη κάθαρση και την υποκρισία των ταγών. Ειδικά για τον Ελληνα αναγνώστη, πρωταγωνιστικό ρόλο έχει η πολύ εύστοχη στις επιλογές της μετάφραση του Μανώλη Πιμπλή με γλώσσα μεστή και ρέουσα.