Το παλιό και το νέο πολιτικό υποκείμενο της Αμερικής

To 2016 η ψυχίατρος Marie Rudden προσέγγιζε το φαινόμενο Τραμπ μέσα από μια ανάλυση για τα φοβισμένα πλήθη των ΗΠΑ, ενώ ο ψυχαναλυτής Rene Kaes επισήμανε πως ο Τραμπ ενθάρρυνε επικίνδυνες προβολικές φαντασιώσεις σε «απάνθρωπους άλλους».

Τέσσερα χρόνια μετά και εν όψει των προεδρικών εκλογών η ιστοσελίδα The Atlantic επέλεξε να αναφερθεί στον Τραμπ «ως απειλή για τη συλλογική ύπαρξη», έτσι ώστε να αποθαρρύνει τους Αμερικανούς να τον ψηφίσουν, ενώ πριν από λίγες ημέρες -ανήμερα της εκλογικής αναμέτρησης -η αμερικανική εφημερίδα USA Today αποφάνθηκε στο πρωτοσέλιδό της: Now, it’ s up to you, America (Τώρα, είναι στο χέρι σου να αποφασίσεις, Αμερική).

Πράγματι αυτή η απόφαση ανήκε στην Αμερική. Ή μάλλον στον αμερικανικό λαό, που ανεξάρτητα από το τελικό εκλογικό αποτέλεσμα και τη νίκη Μπάιντεν, δεν απέρριψε καθολικά τον νάρκισσο πολιτικό με την παιδαριώδη συμπεριφορά, «ακατάλληλο για αυτό το αξίωμα», όπως είχαν σημειώσει τόσο ο Τζάστιν Φρανκ, καθηγητής κλινικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο George Washington, στο βιβλίο του «Ο Τραμπ στο ντιβάνι, μια κατάδυση στην ψυχή», όσο και η κλινική ψυχολόγος και ανιψιά του, Μέρι Τραμπ, στο» «Too Much and Never Enough: How My Family Created the World’s Most Dangerous Man».

Δεν έχει νόημα να καταδυθούμε για άλλη μια φορά στον ψυχισμό του Ντόναλντ Τραμπ και στον ρόλο της απόμακρης μητέρας του ή του αυταρχικού πατέρα του. Εχει περισσότερη σημασία να διερευνήσουμε τους λόγους για τους οποίους οι Αμερικανοί δεν αποκαθήλωσαν έναν ηγέτη που κανονικοποίησε το μίσος μέσα στην αμερικανική κοινωνία κάνοντάς το μέρος του αμερικανικού ονείρου και που τους πρότεινε να κάνουν ενέσεις με απολυμαντικά κατά του κορονοϊού, ενώ η Νέα Υόρκη είχε γεμίσει με μαζικούς τάφους των θυμάτων της πανδημίας.

Ο πόλεμος των ταυτοτήτων

Η επιστροφή στην ψυχολογία των μαζών είναι αναγκαία για να μπορέσουμε να συλλάβουμε το ζήτημα του πλήθους, το τι σημαίνει ένας λαός και πώς ανα-κατασκευάζεται κάθε φορά μέσα από έναν ηγέτη.

Αν υπάρχει ένα ερώτημα συνεπώς σχετικά με το φαινόμενο Τραμπ είναι μέσα από ποιες διαδικασίες πυροδότησε τόσο μεγάλη πίστη και αφοσίωση σε ομάδες οπαδών και πώς αυτές οι ομάδες συνδιαμόρφωσαν τον τρόπο διακυβέρνησής του, επιδρώντας στην αμερικανική εθνική ταυτότητα. Αν θα μείνει, επομένως, ένα αγκάθι στη νέα εποχή, θα αφορά τον πόλεμο των ταυτοτήτων.

Ο Τραμπ, αντί να εμπνεύσει κοινά οράματα και ρεαλιστικές λύσεις, αναγκαίες προϋποθέσεις για τη δημοκρατία, πόνταρε στον ανθρώπινο φόβο και στον εθνικό διχασμό. Και αυτό απέδωσε, καθώς ο αμερικανικός λαϊκισμός βρήκε έναν εκφραστή στο πρόσωπο του Ντόναλντ Τραμπ. Τότε ο μη ενσυναισθητικός πολιτικός υιοθέτησε τη λεκτική υπερβολή και τη ρητορική της Ακρας Δεξιάς και νίκησε ως εκπρόσωπος του θυμού, ενός θυμού στα όρια της οργής, ο οποίος είχε κυριεύσει μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος.

Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές ο Τζο Μπάιντεν βρίσκεται μια ανάσα από το Οβάλ Γραφείο του Λευκού Οίκου έπειτα από μια εκλογική αναμέτρηση-θρίλερ, ενώ ο Ρεπουμπλικανός υποψήφιος δεν παύει να αμφισβητεί τα αποτελέσματα και να επιβραβεύει τα περιστατικά βίας εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων, με αποτέλεσμα η Αμερική να οχυρώνεται μέσα σε κλειστά μαγαζιά υπό τον φόβο επεισοδίων.

Ενδεικτικά, όταν κάποια οχήματα στα οποία ήταν τοποθετημένες σημαίες υπέρ του Τραμπ περικύκλωσαν ένα λεωφορείο της προεκλογικής εκστρατείας Μπάιντεν/Χάρις, αναγκάζοντάς το να μειώσει ταχύτητα στον διαπολιτειακό αυτοκινητόδρομο 35 μεταξύ του Σαν Αντόνιο και του Οστιν στο Τέξας, ο Τραμπ τουίταρε «Αγαπώ το Τέξας», ενθαρρύνοντας έτσι ακόμα περισσότερο τις εκφοβιστικές πράξεις εναντίον των υποστηρικτών των Δημοκρατικών.

Αυτό ήταν εξάλλου το είδος της ρητορικής που σαγήνευσε τους λευκούς χειρώνακτες εργάτες – γνωστούς ως blue collars (μπλε κολάρα), στην πλειονότητά τους άντρες χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και ασθενούς οικονομικής τάξης, που αισθάνονται πως τους είχαν αποστερήσει όσα τους ανήκαν. Ετσι, κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, οι «αδικημένοι λευκοί» ένιωθαν επιτέλους νομιμοποιημένοι να επικροτούν και ενίοτε να συμμετέχουν σε μάχες «σώμα με σώμα» και να «απολαμβάνουν» -μαζί με τον πρόεδρό τους- μέσα από το μίσος και τη βία. Σε αυτόν τον κύκλο ενορμητικής απόλαυσης θεσμοθετημένου μίσους, οι μετανάστες, οι μαύροι, οι ισπανόφωνοι και άλλοι μειονοτικοί πληθυσμοί έγιναν το βασικό αντικείμενο βάρβαρης απόλαυσης.

Το ερώτημα που τίθεται, συνεπώς, στη μετά Τραμπ εποχή αφορά τον αντίκτυπό του στις ΗΠΑ και στον τρόπο με τον οποίο θα συντελεστεί η επιστροφή στην κανονικότητα σε ένα «διχασμένο και αγχωμένο κράτος», όπου η λευκή υπεροχή (white supremacy) έχει γίνει πολιτική άποψη σε μια κοινωνία όπλων. Σε πόσο καιρό και μέσα από ποιες διαδικασίες η νέα συμβολική τάξη θα μπορέσει να κάνει το αμερικανικό πολιτικό υποκείμενο να απολαμβάνει (με την ψυχαναλυτική έννοια) με τρόπο μη βάρβαρο; Πόσο εύκολη είναι η επιστροφή σε μια συναινετική αντίληψη της αμερικανικής εθνικής ταυτότητας; Ο Τζο Μπάιντεν θα κληθεί να επιτύχει μια ρήξη με την κληρονομιά Τραμπ, έτσι ώστε να ξεπεραστούν οι διχαστικές εμπειρίες αυτής της τετραετίας.

Γι’ αυτό και έχει ιδιαίτερο σημασιολογικό βάρος η δέσμευσή του πως «θα κυβερνήσει ως Αμερικανός πρόεδρος τόσο γι’ αυτούς που τον ψήφισαν όσο και για εκείνους που δεν τον ψήφισαν». Ο αμερικανικός λαός, με τη σειρά του, θα κληθεί να εφεύρει ή έστω να βρει ξανά τις ταυτοτικές αξίες που θέλει να προασπίζεται καθώς η έννοια του πολιτικού υποκειμένου είναι άρρηκτα δεμένη με την έννοια της ταυτότητας.

Είναι εξαιρετικά σημαντικό η αμερικανική εθνική ταυτότητα να ανακατασκευαστεί μέσα από μια αποϊδεολογικοποιημένη προσέγγιση της έννοιας του εχθρού, όπως είχε κάποτε εισηγηθεί ο Μπαράκ Ομπάμα. Διότι ο τρόπος με τον οποίο θα οικοδομηθεί η ταυτότητα του νέου πολιτικού υποκειμένου της Αμερικής θα επηρεάσει το είδος της πολιτικής που θα ασκηθεί εντός και εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών.