Το νέο προτεινόμενο «πακέτο» για το άσυλο και τη μετανάστευση δεν μας εξέπληξε. Κανείς δεν περίμενε ότι θα ήταν κάτι περισσότερο από μία τεχνοκρατική πρόταση στη βάση «εκσυγχρονισμός και μεταρρυθμίσεις», το κεντρικό δόγμα της Ε.Ε. Αν και πολυαναμενόμενο, δεν φαίνεται να εγγυάται λύσεις. Αυτό που φαίνεται να κάνει, είναι να μας συστήνει τους παλιούς τρόπους αντίληψης και συζήτησης για το άσυλο και τη μετανάστευση με νέα ονόματα.
Εκσυγχρονισμός και μεταρρυθμίσεις. Δεν υπάρχει κανένα σημείο όπου να διαφαίνεται ή να υποδηλώνεται ότι ο πληθυσμός των αιτούντων άσυλο και οι μεταναστευτικοί πληθυσμοί λήφθηκαν με κάποιον τρόπο υπόψη.
Όπως και τόσα άλλα ζητήματα, η Ε.Ε. αντιμετωπίζει και αυτό της αναγκαστικής μετακίνησης των πληθυσμών προς την Ευρώπη ως ζήτημα διαδικασιών. Έτσι, η ενίσχυση και ο εκσυγχρονισμών των διαδικασιών και οι μεταρρυθμίσεις (όπως της Συνθήκης Σένγκεν για την οποία οι συζητήσεις θα ξεκινήσουν στις αρχές του επόμενου έτους) θεωρείται ότι θα φέρουν τα καλύτερα αποτελέσματα. Και ένα σύγχρονο και με καλύτερα αποτελέσματα σύστημα ασύλου αποτελούν -όπως λέει και η πρόταση- στόχος του «πακέτου». Επομένως, ήταν μάλλον αναμενόμενο ότι αυτό θα ήταν και το πνεύμα και το γράμμα του «πακέτου».
Το νέο «πακέτο» συνεχίζει στη διαχειριστική άποψη που επικράτησε στα χρόνια των κρισιακών εκφάνσεων του προσφυγικού, δηλαδή η φύλαξη των συνόρων ως απόλυτη προτεραιότητα, την οποία τώρα λαμβάνει ως δεδομένη. Κανείς δεν ξεχνά ότι Ε.Ε. σημαίνει διαφορετικά συμφέροντα, διαφορετικά πεδία ενδιαφερόντων και διαφορετικά στοχευόμενα κέρδη. Με λίγα λόγια, δεν ενδιαφέρει όλους στην Ε.Ε. το «προσφυγικό» και από αυτούς που ενδιαφέρει δεν τους ενδιαφέρει όλους με τον ίδιο τρόπο ή στον ίδιο βαθμό. Και φυσικά υπάρχουν πάντα οι παραλογισμοί και οι αντιφάσεις της Ε.Ε. που πρέπει άλλοτε να αγνοηθούν και άλλοτε να συμπεριληφθούν.
Έτσι, π.χ. οι χώρες υποδοχής επικεντρώνονται στην πίεση των ροών στα σύνορά τους, ενώ οι χώρες στο εσωτερικό της Ευρώπης ενδιαφέρονται για την ολοκλήρωση των διαδικασιών στα σύνορα των χωρών υποδοχής, ή αλλιώς στα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης, ώστε να μην πιεστούν τα δικά τους σύνορα. Δύο διαφορετικές ομάδες συμφερόντων πάνω σε μία παράλογη αλλά κοινή βάση: όλοι ενδιαφέρονται για την πίεση (που υπάρχει;) στα εθνικά τους σύνορα (που υπάρχουν) και ταυτόχρονα (όλοι ενδιαφέρονται;) για την πίεση στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. (που υπάρχουν;).
Σε αυτό το όχι και τόσο σαφές πλαίσιο, το «πακέτο» συνεχίζει στην κατεύθυνση της ενίσχυσης της φύλαξης των συνόρων, αλλά χωρίς εμφατικές αναφορές όπως στην προηγούμενη περίοδο, καθώς εκτιμήθηκε ότι η «Ευρώπη-Φρούριο» εντείνει τη δυσαρέσκεια των ευρωπαίων πολιτών απέναντι στους ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Ανάμεσα στην ευθύνη και την αλληλεγγύη. Υποχρεωτική Αλληλεγγύη και Εθελοντική Αλληλεγγύη
Το «πακέτο» στοχεύει σε «μια νέα ισορροπία ανάμεσα στην ευθύνη και την αλληλεγγύη». Με άλλα λόγια, να βρει έναν ταχυδακτυλουργικό τρόπο να δώσει την ίδια απάντηση σε διαφορετικά ερωτήματα. Έτσι, καταφεύγει στο ευφυολόγημα της «υποχρεωτικής αλληλεγγύης» και της «εθελοντικής αλληλεγγύης».
Τι σημαίνει όμως αλληλεγγύη μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών στο ζήτημα της μετανάστευσης και του ασύλου; Η απάντηση βρίσκεται μέσα στο «πακέτο». Πρόκειται για την αλληλεγγύη των απελάσεων και του τεχνικού εξοπλισμού. Και δεν μπορεί να είναι άλλη, όταν η συζήτηση παραμένει στη βάση της φύλαξης των συνόρων. Ως επόμενο, το «πακέτο» επικεντρώνεται στις διαδικασίες εισόδου-εξόδου σκληραίνοντας τους όρους και η αλληλεγγύη γίνεται ένα ζήτημα υλοποίησης των μέτρων. Έτσι, με στόχο ξεκάθαρες και σύγχρονες διαδικασίες όπως η πρόταση λέει, προτείνετε η αύξηση των ελέγχων κατά την είσοδο, ο έλεγχος των μη εξουσιοδοτημένων μετακινήσεων σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη, η ενίσχυση και καλύτερη συστηματοποίηση των επιστροφών (απελάσεις και εθελούσιες).
Η «υποχρεωτική αλληλεγγύη» σημαίνει ότι κάθε ευρωπαϊκό κράτος πρέπει να προβεί σε μία από τις παρακάτω επιλογές: α) να προσφέρει μετεγκατάσταση για τους πρόσφατα αφιχθέντες, β) να επιχορηγήσει την επιστροφή των απορριφθέντων γ) να συνδράμει επιχειρησιακά σε διάφορους τομείς, όπως στη διαδικασία ασύλου, υποδοχής, κτλ. Και αυτά, πάνω σε κάτι που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η «αρχή της ευελιξίας». Ή αλλιώς, η «αρχή της διακριτικής ευχέρειας», αφού το κάθε κράτος-μέλος θα μπορεί να πράξει όπως και ότι νομίζει.
Πρόκειται για σχέδιο win-win για τα ευρωπαϊκά κράτη. Και αυτό γιατί εργαλειοποιεί αιτούντες άσυλο και μετανάστες δίνοντας τη δυνατότητα διαφορετικών κερδών στα διαφορετικά στρατόπεδα συμφερόντων εντός της Ε.Ε. Έτσι, όσοι έχουν λεφτά θα πληρώσουν για να κρατήσουν το «πρόβλημα» μακριά, είτε αυτό σημαίνει επιχειρησιακή συνδρομή, είτε επιχορήγηση επιστροφών. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Αυστρίας με την αποστολή ολιγομελούς εξειδικευμένης ομάδας για τη φύλαξη των ελληνικών/ευρωπαϊκών συνόρων, αποστολή κοντέινερ και οικονομική βοήθεια στην ελληνική κυβέρνηση, αλλά με σταθερή άρνηση να δεχτεί έστω και έναν μικρό αριθμό από τον πληθυσμό της Μόριας μετά την καταστροφή του camp. Αλλά η συνοριοφυλακή δεν αποτελούσε έλλειμμα, ούτε τα κοντέινερ λύνουν το πρόβλημα. Ειδικά όταν καίγονται.
Από την άλλη, όσα ευρωπαϊκά κράτη έχουν ανάγκη ενίσχυσης της οικονομίας τους θα προσφέρουν μετεγκατάσταση και επιχειρησιακή δράση, καθώς το «πακέτο» προβλέπει ότι θα συνεχισθεί η ενίσχυση από τα ευρωπαϊκά ταμεία. Η κατάσταση λοιπόν είναι ξεκάθαρη: οι φτωχοί της Ε.Ε. θα κρατήσουν μακριά από τους πλούσιους της Ε.Ε. τους φτωχότερους που εισέρχονται στην ήπειρο. Πρόσφυγες και μετανάστες μεταφράζονται σε εκατομμύρια ευρώ με τη μορφή οικονομικής βοήθειας και έτσι η ανθρώπινη αξία τους αντικαθίσταται από την εμπορευματική τους αξία. Κάτι όχι καινούριο ανά τους αιώνες, πόσο μάλλον αν ανατρέξει κανείς στη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας. Έτσι, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μπορούν να διαχειριστούν τους πληθυσμούς αυτούς στη βάση της εμπορευματικής τους αξίας με σκοπό την τόνωση, την ανάκαμψη, τη βιωσιμότητα των εθνικών τους οικονομιών, ή για να το πούμε με οικονομικούς όρους, με βάση το ΑΕΠ τους.
Η αρχή της ευελιξίας. Βέβαια, η αλληλεγγύη δεν εξαναγκάζεται. Και αν οι συμμετέχοντες στη συζήτηση δεν ήταν τόσο σημαντικοί παίκτες, θα λέγαμε ότι μάλλον πρόκειται για καλές προθέσεις. Αλλά επειδή είναι σημαντικοί παίκτες κανείς δεν ξεγελάει κανέναν. Είναι αίολο να πιστεύει κάποιος ότι μια αλληλεγγύη που δεν επιδέχθηκε μέχρι σήμερα θα επιβληθεί μπροστά στον «φόβο» επιβολής κάποιων μέτρων στα κράτη-μέλη που δεν θα συμμορφωθούν. Κυρίως, καθώς η Ε.Ε. δεν έχει τον τρόπο να διαχειριστεί τους τριγμούς που κάτι τέτοιο θα επιφέρει. Αλλά και αν είχε, τα πολλά και διαφορετικά συμφέροντα και ο διαφορετικός βαθμός ενδιαφέροντος των κρατών-μελών για το θέμα δεν θα της το επέτρεπαν. Έτσι λοιπόν, το αδιέξοδο που διαφαίνεται στην άκρη του διαδρόμου είναι κάτι παραπάνω από αναπόφευκτο.
Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι, τα μέτρα υποστήριξης μιας χώρας σε περίπτωση «κρίσης» είναι παρόμοια με αυτά όταν δεν είναι σε κρίση, δηλαδή α) μετεγκατάσταση, οι χώρες που θα δέχονται θα παίρνουν ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, β) ευθύνη των επιστροφών, γ)επιχειρησιακή υποστήριξη.
Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ο σχηματισμός ενός ανεξάρτητου μηχανισμού ελέγχου του συστήματος ασύλου, που θα αποτελείται από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA Fundamental Rights Agency), τη γνωστή για την έλλειψη διαφάνειας, ελέγχου και λογοδοσίας Frontex και τον νέο Ευρωπαϊκό Οργανισμό Ασύλου (European Agency for Asylum). Και είναι αδύνατο να παραβλέψει κάποιος ότι αυτός ο «ανεξάρτητος μηχανισμός» δημιουργείται και χρηματοδοτείται από εκείνους τους οποίους καλείται να ελέγξει.
Τέλος, είναι εξαιρετικά δύσκολο το νέο «πακέτο» να πείσει ως ένας «νέος μηχανισμός αλληλεγγύης». Καθώς πρόκειται μάλλον για ένα ξεκαθάρισμα και τακτοποίηση των οικονομικών και ιδεολογικών στρατοπέδων των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Αναμφίβολα στον νέο και μικρότερο πολιτικό χώρο που άφησε η σύγκληση με τις ακροδεξιές πολιτικές τα τελευταία χρόνια και η υιοθέτηση της ακροδεξιάς ατζέντας εντός και εκτός της Ένωσης.
Και το μέλλον; Οι προτάσεις αυτές θα συζητηθούν, θα συμφωνηθούν, θα προσδιοριστούν επιχειρησιακά και θα οριστεί τελικά ένας ορίζοντας υλοποίησης. Διαδρομή χρονοβόρα και δύσκολη αν και οι ρόλοι των εταίρων έχουν παγιωθεί τα τελευταία χρόνια και δεν αναμένονται αλλαγές.
Δεν είναι (ακόμα) γνωστό εάν πρόκειται για πρόταση ιδιωτικής εταιρίας από αυτές που απευθύνονται οι Επιτροπές της Ε.Ε. για να τους βρουν «λύσεις», αντικαθιστώντας έτσι την πολιτική ως σύλληψη και πράξη με μια μαρκετίστικη διαχείριση. Είναι όμως βέβαιο ότι το προτεινόμενο πακέτο δεν μπορεί να δεσμεύσει κανένα κράτος-μέλος της Ε.Ε. για τίποτα. Έτσι, δεν μπορεί να φέρει έναν τρόπο που να διασφαλίζει ότι η παρούσα κατάσταση –υπερσυμφόρεση νησιών, εγκλωβισμένοι πληθυσμοί, καταπάτηση βασικών δικαιωμάτων και περιορισμός ελευθεριών, κτλ.- θα τελειώσει και ότι δεν θα επαναληφθεί. Και είναι ξεκάθαρο ότι απόντες από το «πακέτο» είναι αυτοί που θα έπρεπε να είναι οπωσδήποτε παρόντες, οι αιτούντες άσυλο και μετανάστες.
Έτσι:
- Με τη μετεγκατάσταση σε εθελοντική βάση κλείνει η πιθανότητα για ένα δεύτερο Πρόγραμμα Μετεγκατάστασης που θα μπορούσε να αποτελέσει μία βάση στην αποτελεσματική και δίκαιη αντιμετώπιση των πληθυσμών αυτών.
- Με τα προτεινόμενα μέτρα η κινητικότητα στην Ευρώπη καθορίζεται πλέον μόνο σε οικονομικά και εργασιακά πλαίσια και άλλος «διάδρομος» δεν υπάρχει. Η υιοθέτηση μοντέλων όπως αυτά των ΗΠΑ, του Καναδά και της Αυστραλίας, τα οποία το πακέτο επικαλείται, θα αλλάξει όχι σε πολύ μεγάλο βάθος χρόνου την πολιτική φυσιογνωμία της Ευρώπης.
Ένα «γρήγορο σύστημα ασύλου» χωρίς εγγυήσεις για σεβασμό στα δικαιώματα και διαδικασίες σύμφωνες με το Διεθνές Δίκαιο και με όργανα ελέγχου φτιαγμένα από τους ελεγχόμενους δεν θα δώσει καμία λύση. Αντίθετα, θα εκπέσει σε έναν «μηχανισμό ξεσκαρταρίσματος» παρασύροντας μαζί του όσες αξίες έχουν απομείνει.
Και επίσης, ο συνδυασμός «γρήγορο άσυλο» + «συστηματοποίηση των επιστροφών», καθώς τελικά αυτό είναι το «πακέτο», δεν θα λύσει ούτε το «πρόβλημα των ροών», ούτε το «πρόβλημα της υποδοχής», πόσο μάλλον του εγκλωβισμού των πληθυσμών. Κι αυτό γιατί πρόκειται για μέτρο που δεν απαντά τη συγκεκριμένη ερώτηση. Άλλες θα έπρεπε να ήταν οι πολιτικές αποφάσεις γι’ αυτό. Είναι μάλλον πιθανό ότι επιχειρησιακά -αλλά και πολιτικά- θα μετατραπεί σε μέτρο καταστολής των ροών.
* Πολιτική επιστήμονας και ακτιβίστρια
Πηγή
Author:
