Τολμηρά καλλιτεχνικά πειράματα γεμάτα ελευθερία

Ενας δημιουργικός αέρας αισιοδοξίας γέμισε πέντε υπέροχες αίθουσες στη μεγάλη Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης, Tate Modern, στο Bankside, ακριβώς δίπλα στη ροή του Τάμεση στην πολυπολιτισμική βρετανική πρωτεύουσα.

Συστροφές, καμπύλες, επαναλαμβανόμενες εικόνες με μουσική, γεωμετρικά και αφηρημένα σχέδια, συγκλονιστικές φωτογραφίες και υπέροχα χρωματιστά επικαλυπτόμενα πλέγματα απογειώνουν την ατμόσφαιρα.

Τα τολμηρά καλλιτεχνικά πειράματα της Ντόρα Μάουρερ (Dóra Maurer, 1937) εκπέμπουν μια σπάνια αίσθηση ελευθερίας. Η χαρούμενη ευχαρίστηση που αναδύεται από το έργο της προσφέρεται απλόχερα μέσα από μια μεγάλη ποικιλία μέσων, που ξεκινούν από σχέδια και φωτογραφίες και φτάνουν έως τους τρισδιάστατους εννοιολογικούς πίνακές της.

Οπως πολλές γυναίκες καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, η Ουγγαρέζα Μάουρερ μόλις πρόσφατα απέκτησε τη διεθνή φήμη που της άξιζε. Την 83χρονη καλλιτέχνιδα τώρα την «ανακαλύπτει» και τη «διαβάζει» ο αγγλόφωνος κόσμος, σε αντίθεση με τις γερμανόφωνες χώρες, που εδώ και καιρό απολαμβάνουν την καλλιτεχνική της δραστηριότητα στην Αυστρία.

Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Βουδαπέστη. Στα παιδικά της χρόνια και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, η Ουγγαρία βρέθηκε να στηρίζει και να πολεμά στο πλευρό της ναζιστικής Γερμανίας. Το 1945 απελευθερώθηκε και καταλήφθηκε από τα σοβιετικά στρατεύματα και το 1948 στη χώρα εγκαθιδρύθηκε κομμουνιστικό καθεστώς.

Οι Ούγγροι πολίτες τον Οκτώβρη του 1956 βγαίνουν στους δρόμους και διαδηλώνουν ζητώντας ελευθερίες, πολιτικά δικαιώματα και ουσιαστικές αλλαγές. Οι Σοβιετικοί εισβάλλουν στη χώρα της Μάουρερ και γίνονται αιματηρές συγκρούσεις με πολλά θύματα από τη μεριά του πλήθους των διαδηλωτών. Αργότερα και σταδιακά υλοποιήθηκαν κάποιες πολιτικές μεταρρυθμίσεις, επιταγές εκείνων των εξεγέρσεων, φτάνοντας όμως μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου να διεξαχθούν, το 1990, οι πρώτες πολυκομματικές εκλογές.

Μέσα σ’ αυτή τη συγκυρία και την ιστορική πραγματικότητα η Ντόρα Μάουρερ εμφανίζεται στο καλλιτεχνικό στερέωμα της χώρας της ως μέρος μιας γενιάς νεο-avant-garde Ούγγρων καλλιτεχνών, ποιητών και μουσικών στη δεκαετία του 1960, επιδεικνύοντας ένα εξαιρετικά πειραματικό έργο, που ξεπετάχτηκε παράλληλα με το «επίσημο» σύστημα τέχνης του σοσιαλιστικού καθεστώτος. Ως γυναίκα καλλιτέχνις, δασκάλα στη Σχολή Καλών Τεχνών και επιμελήτρια εκθέσεων, ανέπτυξε ένα διεθνές δίκτυο προβολής της πρωτοποριακής ουγγρικής τέχνης σε όλη την Ευρώπη και έγινε μια εξαιρετικά σημαντική επιρροή για τους νεότερους καλλιτέχνες.

Σπούδασε γραφιστική και εκτυπώσεις στη δεκαετία του 1950 και άρχισε να «πιέζει» αυτά τα μέσα στα όριά τους στα πρώτα της έργα. Ενα παράδειγμα της φαντασίας της και της καλλιτεχνικής ματιάς της είναι το καινοτόμο «Seven Foldings», 1975, όπου αναδιπλώνει μια πλάκα εκτύπωσης από αλουμίνιο επτά φορές πριν «πάρει» την τελική εικόνα.

Η Μάουρερ διατήρησε την εσωτερική της ελευθερία παρά το γεγονός ότι ζούσε υπό τη σκληρή λογοκρισία του ουγγρικού γραφειοκρατικού κομμουνιστικού καθεστώτος για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της. Οπως πολλοί avant-garde καλλιτέχνες που δημιουργούσαν στην Ανατολική Ευρώπη πριν από την πτώση του Τείχους, η Ντόρα δεν είχε ποτέ στούντιο και πειραματίστηκε δημιουργώντας στο σπίτι της. Παραβλέποντας το σοσιαλιστικό ρεαλιστικό στιλ που προτιμούσε στην τέχνη το καθεστώς, η Mάουρερ ακολούθησε τη δική της καινοτόμο πρακτική μέσα σε μια κοινότητα ανεξάρτητων καλλιτεχνών, όπως οι Tibor Hajas (1946-1980), Endre Tót (1937), Tamás Szentjóby (1944) και Ilona Keserü (1933). Τα έργα τους απολάμβανε το κοινό σε ιδιωτικά διαμερίσματα, φοιτητικά και απόμερα μικρά πολιτιστικά κέντρα, κρατώντας σκόπιμα πολύ χαμηλά το ποπ και πρωτοποριακό ύφος των εκτιθέμενων έργων στις προσκλήσεις καθώς και στις διαφημιστικές αφίσες.

Η Μάουρερ παράλληλα εργάστηκε για το κράτος δημιουργώντας σχέδια και μακέτες εργοστασίων – έργο για το οποίο μερικές φορές έχει κατηγορηθεί ότι είχε «διπλή ζωή». Ωστόσο, η ίδια λέει ότι απολάμβανε την εργασία της για τα προς το ζην. Οπως πολλοί καλλιτέχνες, επωφελήθηκε κι εκείνη από την οικονομική υποστήριξη του κράτους.

Κατά έναν ειρωνικό τρόπο, η Μάουρερ το 1965, μαζί με 18 άλλους συμμαθητές της, απέτυχε στο σχολείο τέχνης όπου ήθελε να φοιτήσει. «Ευτυχώς», αστειεύεται σε μια ομιλία της στην Tate τον περασμένο Ιανουάριο, «δεν μου ζητήθηκε ποτέ να δείξω το δίπλωμά μου μετά».

Συνέχισε να εργάζεται ακατάπαυστα, παράγει καλλιτεχνήματα, διδάσκει, μεταφράζει, δημιουργεί περιοδικά τέχνης και διοργανώνει με επιτυχία εικαστικές εκθέσεις.

Πειραματίζεται σε όλα τα μέσα επιτυχημένα με γραφικά, φωτογραφίες, ταινίες, πίνακες ζωγραφικής, ερμηνεία και γλυπτική. Ο γάμος της με τον καλλιτέχνη Tibor Gáyor (1929), ο οποίος είχε αυστριακή ιθαγένεια και διπλή υπηκοότητα, της δίνει τη δυνατότητα να ζήσει μεταξύ Βιέννης και Βουδαπέστης και να κάνει γνωστό το έργο της στο κέντρο της Ευρώπης, ξεκινώντας από την Αυστρία. Ετσι λοιπόν ξεχώρισε ανάμεσα από πολλούς συμπατριώτες της που δεν είχαν εύκολη πρόσβαση στη Δύση.

Με το πρωτοποριακό έργο της επιτυγχάνει την αναγνώριση στη δεκαετία του 1970. Η τέχνη της βασίζεται σε μαθηματικές και σύνθετες απεικονίσεις. Στη συνέχεια προχώρησε δημιουργώντας συγκλονιστικές εννοιολογικές φωτογραφικές σειρές και στην πειραματική παραγωγή ταινιών, εξερευνώντας συχνά αφηρημένες ακολουθίες αλλά και την ανάλυση καθημερινών χειρονομιών.

Καθώς το έργο της έγινε πιο γεωμετρικό και αφηρημένο, η Μάουρερ «εξερεύνησε» τη ζωγραφική με βάση το σύστημα και τον τρόπο με τον οποίο οι γεωμετρικές μορφές επηρεάζονται από το χρώμα και την αντίληψη στον χώρο. Το 1983 της δόθηκε η ευκαιρία να δημιουργήσει στο Schloss Buchberg (ανεξάρτητος χώρος τέχνης κοντά στη Βιέννη) ζωγραφική σε τρισδιάστατο χώρο, σηματοδοτώντας μια σημαντική αλλαγή στο συνολικό της έργο.

Οι δυναμικοί πίνακές της εξελίσσονται, αναπνέουν και αρχίζουν να απλώνονται σε διαστάσεις, να αποκτούν επίπεδα και να πλημμυρίζουν με εντυπωσιακά χρώματα.

Η 83χρονη διάσημη πλέον δημιουργός τιμάται αυτήν την εποχή με μια μεγάλη αναδρομική έκθεση που φέρει το όνομά της, «Dóra Maurer», από τη μεγάλη Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης στην καρδιά του Σίτι στο Λονδίνο. Ξεκίνησε τον Αύγουστο του περασμένου χρόνου και ήταν να ολοκληρωθεί στις 5 του περασμένου Ιουλίου. Λόγω της πανδημίας COVID-19 η Tate παρέμεινε κλειστή για πέντε και πλέον μήνες, ανοίγοντας ξανά για το κοινό στις 27 Ιουλίου με νέους κανόνες ξενάγησης. Με σπουδή ανακοινώθηκε και η επέκταση στην ημερομηνία ολοκλήρωσης της έκθεσης και θα την απολαμβάνουμε μέχρι τις 24 Ιανουαρίου 2021.

Συγκεντρώθηκαν και παρουσιάζονται περίπου 35 έργα -γραφικά, φωτογραφίες, ταινίες και πίνακες ζωγραφικής- που δημιούργησε για περισσότερες από πέντε δεκαετίας της ζωής της, υπογραμμίζοντας την παιχνιδιάρικη καινοτόμο εννοιολογική προσέγγιση του έργου της και αποκαλύπτοντας την ποικιλία των μέσων της καλλιτεχνικής της παραγωγής.

Η έκθεση καταλήγει σε μια αίθουσα με τους πρόσφατους πίνακές της, όπου τα επικαλυπτόμενα χρώματα δημιουργούν μια αίσθηση σχημάτων που αιωρούνται στο διάστημα. Αυτοί οι μεγάλης κλίμακας πίνακες χαρακτηρίζονται από έντονα χρώματα και γεωμετρικές μορφές, συμπεριλαμβανομένου του περίφημου «Stage II» 2016, ενός έργου μήκους έξι μέτρων στο οποίο τα έντονα χρωματισμένα επικαλυπτόμενα σχήματα φέρνουν μια αίσθηση ρυθμικής τρισδιάστατης κίνησης στον χώρο.

Η υπέροχη ουτοπίστρια, ακόμα έφηβη Ντόρα Μάουρερ παραμένει μια μοναδική φωνή, συνεχώς σε κίνηση και ανανέωση. Η μετακίνηση, ο εκτοπισμός, η αντίληψη αλλά και ο μετασχηματισμός έχουν παραμείνει σταθερά θέματα στο έργο της, που κάθε φορά μας εκπλήσσει καθώς αποπνέει την αίσθηση της ελευθερίας χωρίς όρια.

📍 «Dóra Maurer», στην Tate Modern του Λονδίνου. Μέχρι 24 Ιανουαρίου 2021

📍 Μένουμε ασφαλείς!
Λόγω της πανδημίας ξεναγούμαστε και απολαμβάνουμε διαδικτυακά εκθέσεις και συλλογές εδώ.