Πρόγευση ξένης πεζογραφίας

Στο «Ανοιχτό Βιβλίο» («Φθινοπωρινό πεζογραφικό ψηφιδωτό», 19-20 Σεπτεμβρίου) 18 Ελληνες συγγραφείς παρουσίασαν τα υπό έκδοση βιβλία τους. Σήμερα 23 έμπειροι και καταξιωμένοι μεταφραστές μάς δίνουν μια πρόγευση από τα βιβλία που μετέφρασαν και τα οποία θα κυκλοφορήσουν το προσεχές δίμηνο.

Είναι κοινός τόπος ότι η μεταφρασμένη λογοτεχνία δεν κρατάει μόνο τη μερίδα του λέοντος στη βιβλιο­παραγωγή μας, ταυτόχρονα διαμορφώνει αναγνωστικές συμπεριφορές αλλά και λογοτεχνικές συνειδήσεις.

Μυθιστορήματα, διηγήματα, αφηγήσεις, πεζογραφία μιας ανοιχτής θεματικής και υφολογικής πολυτροπίας, κλασικών, παλαιότερων, σύγχρονων αλλά και νεότατων συγγραφέων, από διάφορες γλωσσικές και πολιτισμικές επικράτειες, ανατέμνουν, πυκνώνουν, συγκινούν και τέρπουν τον χρόνο μας – εντός και εκτός σελίδας.   Μισέλ Φάις 

Ιδιοφυής ανθρώπινη κωμωδία

Του Χαράλαμπου Γιαννακόπουλου

• Χέρμαν Μέλβιλ
• Ο μεγάλος απατεώνας
• Μετάφραση: Χ. Γιαννακόπουλος
• Επίμετρο: Ελένη Κεχαγιόγλου
• Πατάκης

Σε ένα ατμόπλοιο που διαπλέει τον Μισισιπή εμφανίζονται, ο ένας μετά τον άλλο, κάθε λογής απατεώνες οι οποίοι επιχειρούν να ξεγελάσουν τους συνεπιβάτες τους για να τους αποσπάσουν χρήματα. Ο αναγνώστης πολύ γρήγορα αντιλαμβάνεται πως τα πρόσωπα αυτά δεν είναι, ενδεχομένως, παρά διαφορετικές μορφές του ίδιου μεγάλου απατεώνα, και το έργο, μια ιδιοφυής ανθρώπινη κωμωδία.

Ο Μεγάλος απατεώνας είναι το ένατο μυθιστόρημα που δημοσίευσε ο Χέρμαν Μέλβιλ, το 1857. Μολονότι η κριτική της εποχής του στάθηκε αρνητική προς το έργο, με αποτέλεσμα ο συγγραφέας να μη δημοσιεύσει άλλο μυθιστόρημα μέχρι το τέλος της ζωής του, ο εικοστός αιώνας κατανόησε και εκτίμησε την αλλόκοτη δομή, τη σκοτεινή απαισιοδοξία, τη διακειμενική τόλμη και τη σατιρική υπερβολή του προδρομικού αυτού μυθιστορήματος που εκθείασαν, μεταξύ άλλων, ο Ναμπόκοφ και ο Μπόρχες, ο Παβέζε και ο Φίλιπ Ροθ, ενώ ο Ορσον Γουέλς θέλησε να το κάνει ταινία.

Ειρήνη και ειρωνεία

Της Μυρτώ Αναγνωστοπούλου

• Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ
• Αντα
• Μετάφραση: Μ. Αναγνωστοπούλου
• Πατάκης

Ελάτε να παίξουμε αλλά… προσέχετε! Μπαίνοντας σ’ αυτή τη φάρσα του χρόνου, μην εκπλαγείτε αν σας ζητήσουν ένα πράσινο ρωσικό δολάριο, αν δείτε ότι ο εικοστός αιώνας κυλάει ειρηνικά και κάπου αλλού, σ’ έναν άλλο πλανήτη ή σ’ ένα σενάριο, σκοτώνει ο Χίτλερ και καταστρέφονται οι χώρες και οι πολιτισμοί.

Ειρήνη και ειρωνεία. Δυο θεότητες που λάτρεψε ο Ναμπόκοφ και των οποίων οι νόμοι διέπουν το έργο του όπως και οι προσταγές του πάθους.

Κι ο πειρασμός για τη μεταφράστρια, μεγάλος. Να προειδοποιήσω ή όχι τον αναγνώστη για το τι τον περιμένει; Να του πω ότι το βιβλίο αυτό συνεχώς μεταμορφώνεται σαν τις λάρβες της Αντα κι ότι αναπλάθεται κάθε στιγμή…

Ο συγγραφέας ζητάει από τον αναγνώστη, και μάλιστα από την αρχή, να δεχτεί τους όρους του παιχνιδιού. Να το αντέξει.

Εντονη θεατρικότητα

Του Θεόδωρου Παρασκευόπουλου

• Τόμας Μαν
• Λόττε
• Μετάφραση: Θ. Παρασκευόπουλος
• Πατάκης

Η Λόττε γράφτηκε μεταξύ 1936 και 1939, όταν ο Τόμας Μαν ζούσε αυτοεξόριστος στην Ελβετία και τη Γαλλία. Διαδραματίζεται το 1816, όταν οι ναπολεόντειοι πόλεμοι είχαν πια τελειώσει και στα γερμανικά κρατίδια γεννιέται η εθνική ιδέα.

Στη Βαϊμάρη, πρωτεύουσα του ομώνυμου δουκάτου, φτάνει η εξηντάχρονη Σαρλότε χήρα Κέστνερ με την κόρη της, για να επισκεφθεί την αδελφή της. Στην πραγματικότητα ελπίζει να δει τον νεανικό της έρωτα Βόλφγκανγκ φον Γκέτε, τώρα πια «πρίγκιπα των ποιητών» και ανώτατο αξιωματούχο του δουκάτου. Ο Γκέτε την είχε απαθανατίσει ως Λόττε στο μυθιστόρημα Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου.

Είναι ένα εύθυμο μυθιστόρημα, «δροσοσταλίδα» το χαρακτήρισε ο Στέφαν Τσβάιχ, που στα εννέα κεφάλαιά του αναδύεται μια έντονη θεατρικότητα. Στις σελίδες του γνωρίζουμε όψεις της κουλτούρας στην αυγή της σύγχρονης Ευρώπης, αλλά και χαρακτηριστικά του γερμανικού λαού κάθε άλλο παρά άσχετα με την τρομακτική εξέλιξη του 20ού αιώνα.

Ποιητική αλληγορία

Του ΓιάννηΠαλαβού

• Ουίλλιαμ Φώκνερ
• Κόκκινα φύλλα
• Μετάφραση: Γ. Παλαβός
• Κίχλη

«Σε ολόκληρη την αμερικανική λογοτεχνία του 20ού αιώνα, μόνο ένα ή δύο ακόμη διηγήματα συνθέτουν έναν τόσο πυκνό και θεμελιώδη μύθο επί της ανθρώπινης ζωής. Περισσότερο από κάθε άλλο διήγημα του Φώκνερ, τα “Κόκκινα φύλλα” συνοψίζουν την αντίληψή του για το αδιανόητο κράμα της ανθρώπινης ύπαρξης, δηλαδή την ύψιστη αξία της και την ανέλπιδη και αναπότρεπτα πεπερασμένη φύση της»: αυτή είναι η άποψη του Αμερικανού κριτικού Ερβινγκ Χάου για τα «Κόκκινα φύλλα», και με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο.

Ενα από τα γνωστότερα διηγήματα του Φόκνερ -για πολλούς το αρτιότερό του-, τα «Κόκκινα φύλλα» αφηγούνται την αγωνιώδη καταδίωξη ενός φυγά σκλάβου από τους Ινδιάνους διώκτες του, που τον κυνηγούν με σκοπό να τον θάψουν πλάι στον νεκρό φύλαρχό τους, όπως επιτάσσει το αιματηρό ταφικό τους τελετουργικό. Γραμμένο το 1930, στην πιο γόνιμη περίοδο του συγγραφέα, το ποιητικό και βίαιο αυτό διήγημα διαβάζεται ως αλληγορία για την κοινή ανθρώπινη μοίρα.

Μεγαλειώδης ιστορική μυθοπλασία

Της Ιωάννας Αβραμίδου

• Χανς Φάλαντα
• Λύκος ανάμεσα σε λύκους
• Μετάφραση: Ι. Αβραμίδου
• Gutenberg

Το μυθιστόρημα του Χανς Φάλαντα «Λύκος ανάμεσα σε λύκους», που αποτελεί μια μεγαλειώδη ιστορική μυθοπλασία, είναι μια κοινωνική τοιχογραφία της Γερμανίας την περίοδο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, και πιο συγκεκριμένα την περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης που οδήγησε σε έναν καταστροφικό υπερπληθωρισμό και στο γνωστό σε όλους μας οικονομικό κραχ του 1929 που έφερε τον Χίτλερ στην εξουσία.

Είναι ένα σαρωτικό έπος της κατάρρευσης ενός πολιτισμού και της γερμανικής οικονομίας που, μετά την καταστροφική ήττα της Γερμανίας και την ντροπιαστική Συνθήκη των Βερσαλλιών, οδήγησε τον γερμανικό λαό σε οικονομική ανέχεια, πείνα, φτώχεια, ανεργία, πορνεία, παρανομία, χρήση ναρκωτικών, εμπόριο όπλων, έγκλημα και απόγνωση, με συνέπεια το ξέσπασμα κοινωνικών αναταραχών. Οπως σε όλα τα βιβλία του, έτσι κι εδώ, περιγράφει τον αγώνα του κοινού ανθρώπου, του «ανθρωπάκου», να επιβιώσει σ’ έναν κόσμο ανισοτήτων και χρεοκοπίας όλων των ηθικών αξιών, μέσα στο πανδαιμόνιο και το χάος ενός κόσμου που καταρρέει και σε μια εποχή που δεν μπορεί να του προσφέρει καμιά ελπίδα και καμιά προοπτική.

Ο αναγνώστης έχει την αίσθηση ότι ο συγγραφέας αντλεί κατευθείαν από τα στόματα των λαϊκών ανθρώπων τη γλώσσα που μιλούν και τη μετακενώνει στο χαρτί, και μέσω της γλώσσας και μόνον αυτής φέρνει στην επιφάνεια τις ψυχικές τους διαθέσεις, τη ροή της συνείδησής τους, τους φόβους, την αγωνία τους για την επιβίωση, την απόγνωση και τελικά τη συντριβή. Ο καμβάς πάνω στον οποίο κεντά την αφήγησή του είναι η ίδια η ζωή την εποχή της Μεγάλης Υφεσης, με όλα τα παρεπόμενά της.

Το βιβλίο ξεκινά να γράφεται το 1936 και κυκλοφορεί το 1938 επί ναζιστικού καθεστώτος, αλλά ο συγγραφέας τοποθετεί την ιστορία στο 1923. Εκτός από την αισθητική απόλαυση που απορρέει από τη χρήση της γλώσσας, μας υπενθυμίζει ότι υπάρχουν διαχρονικές πανανθρώπινες αξίες, ηθικές και πολιτισμικές, που λειτουργούν ανεξάρτητα από το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο.

Η μυθική σχέση μητέρας-γιου

Της Μαρίας Παπαδήμα

• Romain Gary
• H υπόσχεση της αυγής
• Μετάφραση-επίμετρο-χρονολόγιο: Μ. Παπαδήμα
• Στερέωμα

Ανάμεσα στα τριάντα δύο βιβλία που υπογράφει ο Ρομέν Γκαρί είτε με το όνομά του είτε με τα ονόματα που επινόησε ως άλλος Φερνάντο Πεσόα, Η υπόσχεση της αυγής κατέχει περίοπτη θέση γιατί φωτίζει, όσο το επιτρέπει μια μυθιστορηματική αυτοβιογραφία, την ανθρώπινη πλευρά ενός δημιουργού αλλά και τις αρκάνες της δημιουργίας.

Παιδικές αναμνήσεις, εφηβικές ανησυχίες, νεανικές τρέλες, αντρικές περιπέτειες υφαίνονται αρχικά πάνω στον καμβά της ιστορίας των Ρώσων εμιγκρέδων και του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου στη συνέχεια. Πέρα από το πλήθος των καθαυτό γεγονότων που ξετυλίγει αδιάκοπα μπροστά μας, αλλάζοντας διαρκώς χρόνο και τόπο, εγκιβωτισμένα ενσταντανέ ανοίγουν εδώ κι εκεί τρύπες στην αφήγηση, αφήνοντας να αναβλύσουν ελεύθερα το ζωογόνο χιούμορ και ο αυτοσαρκασμός. Σταθερή συντεταγμένη μέσα στον κατακλυσμό των γεγονότων, η μυθική σχέση μητέρας-γιου, η οποία σφραγίζει ανεξίτηλα το συναισθηματικό πεδίο του συγγραφέα.

Ανάγνωση της σύγχρονης εποχής

Του Θωμά Συμεωνίδη

• Σάμουελ Μπέκετ
• Αυτοί που έχουν χαθεί
• Μετάφραση – επίμετρο: Θ. Συμεωνίδης
• Εστία

Ο Μπέκετ έγραψε το Αυτοί που έχουν χαθεί στα γαλλικά (Le Dépeupleur, 1970) και το μετέφρασε ο ίδιος στα αγγλικά, επιφέροντας κάποιες μικρές αλλαγές και επιλέγοντας άλλο τίτλο (The Lost Ones, 1972). Πρόκειται για ένα από τα πιο αινιγματικά κείμενα της σύγχρονης λογοτεχνίας, δομημένο σε 15 ενότητες άνισης έκτασης, όπου για πρώτη, και μοναδική φορά, ο Μπέκετ επινοεί και τοποθετεί μια κοινότητα στο εσωτερικό ενός περίκλειστου κυλίνδρου.

Ο εγκλεισμός, η υποψία μιας τιμωρίας, η διάκριση των ατόμων σε κατηγορίες και του χώρου σε επιμέρους ζώνες, η αναζήτηση για την αρχή που οργανώνει τη ζωή μέσα στον κύλινδρο και ο αγώνας για την έξοδο από αυτόν συνθέτουν μια ανοιχτή σε ερμηνείες παραβολή, μια φιλοσοφική αλληγορία που μπορεί να διαβαστεί ως ποιητική πρόζα, δραματικό έργο ή πειραματικό πεζογράφημα. Εδώ, η μυθοπλασία, όπως και η έκφραση της ανθρώπινης συνθήκης, αρνείται να θεμελιωθεί σε μία και μόνο σημασία. Οι στιγμές εκπλήρωσης και παραίτησης εναλλάσσονται, συνυπάρχουν, συγκρούονται, καθιστώντας τελικά το Αυτοί που έχουν χαθεί ένα διαυγές πλαίσιο ανάγνωσης τόσο της ιστορίας όσο και της σύγχρονης εποχής.

Εγρήγορση και δυσπιστία

Της Αλεξάνδρας Ρασιδάκη

• Heinrich Böll
• Απόψεις ενός κλόουν
• Μετάφραση: Δημήτρης Δημοκίδης
• Επίμετρο: Αλ. Ρασιδάκη
• Πόλις

Το χρονικό μιας ερωτικής απογοήτευσης και ταυτόχρονα το πορτρέτο μιας εποχής: οι εκδόσεις Πόλις παρουσιάζουν σε νέα μετάφραση το κλασικό μυθιστόρημα του Γερμανού νομπελίστα Απόψεις ενός κλόουν. Ο Μπελ σκιαγραφεί το πορτρέτο ενός οργισμένου και εγωκεντρικού πρωταγωνιστή, που διεκδικεί το δικαίωμα ενός έρωτα πέρα από κοινωνικές συμβάσεις – και αποτυγχάνει.

Ανεμίζοντας τη μελαγχολία του σαν λάβαρο, περιφέρεται ως ξένος στον κόσμο αυτόν, παρατηρεί, θυμάται και σχολιάζει. Η ιδιότητα του κλόουν του επιτρέπει να είναι αδυσώπητα σαρκαστικός: αντιτείνει τις παντομίμες του ως καθρέφτες σε μια κοινωνία που θέλει να ξεχάσει. Από την οπτική του μελαγχολικού κλόουν, η νέα αυτή Γερμανία βασίζεται στην υποκρισία και στο ψέμα, καθώς προσθέτει στην ευθύνη για τα εγκλήματα του παρελθόντος εκείνη της απόκρυψης και της αποσιώπησής τους.

Η δημοσίευση του μυθιστορήματος τον Ιανουάριο του 1963 πυροδότησε μια θυελλώδη διαμάχη, που σύντομα πήρε τη μορφή ενός δημόσιου απολογισμού της δεκαετίας του ’50, ενώ ο Μπελ καθιερώνεται ως ένας διανοούμενος που συνοδεύει κριτικά την εξέλιξη της Δυτικής Γερμανίας. Ταυτόχρονα, ο Κλόουν προσκαλεί τον αναγνώστη σε εγρήγορση και δυσπιστία απέναντι σε κάθε είδους ωραιοποιήσεις και αποσιωπήσεις, με αποτέλεσμα το μυθιστόρημα να είναι εξίσου επίκαιρο σήμερα.

Aνάμεσα στο οδοιπορικό και στο έπος

Της Μαρίας Αγγελίδου

• Πέτερ Χάντκε
• Η κλέφτρα των φρούτων
• Μετάφραση: Μ. Αγγελίδου
• Gutenberg

Η «Κλέφτρα των φρούτων», όπως τα περισσότερα έργα του Πέτερ Χάντκε, ισορροπεί ανάμεσα στο οδοιπορικό και στο έπος. Αρχίζει μ’ ένα βήμα και δεν περιπλανιέται μόνο στην Πικαρδία αλλά και στον χρόνο και στον κόσμο τον ενδότερο, αναζητώντας τάξη μέσα στην αταξία, αλήθεια και νόημα στην κίνηση. Είναι ένα όχι και τόσο σύντομο γράμμα για μια σειρά ολόκληρη (μικρών και) μεγάλων αποχαιρετισμών.

Η Κλέφτρα των φρούτων είναι μια νέα γυναίκα που ισορροπεί ανάμεσα στο παραμύθι και την πραγματικότητα: ξεκινώντας από τα προάστια του Παρισιού θα διασχίσει την Πικαρδία, κόρη που βήμα βήμα προσπαθεί να απομακρυνθεί από και να συναντήσει ξανά τους γονείς της. Δεν βαδίζει μόνο στους δρόμους του χάρτη, δίπλα σε ποτάμια, σιδηροδρομικές γραμμές, σε δάση, σε λιβάδια, σε μικρές πόλεις. Κινείται με τον ίδιο τρόπο και μέσα στον χρόνο, στις πόλεις και τις ερημιές του, στις αγωνίες και τις μοναξιές του.

Δοκίμιο για τα κινήματα της ψυχής

Του Σπύρου Μοσκόβου

• Πέτερ Χάντκε
• Η δεύτερη μάχαιρα
• Μετάφραση: Σπ. Μοσκόβου
• Εστία

Στην καινούργια νουβέλα του Πέτερ Χάντκε, που εκδόθηκε τον Μάρτιο μετά τη βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ο συγγραφέας βγαίνει από το σπίτι του αποφασισμένος να εκδικηθεί μια δημοσιογράφο που σε άρθρο της πριν από χρόνια προσέβαλε την «αγία μητέρα» του, υπαινισσόμενη ψευδώς ότι υπήρξε συνοδοιπόρος των ναζί. Στην ουσία όμως ο συγγραφέας αποδύεται σ’ έναν αγώνα για να λυτρωθεί από μια τύψη που τον βασανίζει. Οταν ήταν έφηβος ρωτούσε ο ίδιος τη μητέρα του πιεστικά πώς είχε αντισταθεί στο Τρίτο Ράιχ. Κι αυτή δεν μιλούσε, σταύρωνε μόνο τα χέρια της κι έκλαιγε.

Εμείς οι αναγνώστες νομίζουμε ότι θα εκτυλιχθεί σ’ αυτό το βιβλίο κάποιος φόνος. Είμαστε αφελείς, όπως οι μαθητές του Ιησού που πήραν κατά λέξη την προτροπή του να εξοπλιστούν με μια δεύτερη μάχαιρα ενόψει των παθών. Το σχετικό χωρίο του Λουκά δίνει και τον τίτλο της νουβέλας. Ω του θαύματος, ο συγγραφέας θα λυτρωθεί από την τύψη μέσα από ένα ψυχεδελικό όνειρο και από το άγχος της εκδίκησης περιφρονώντας απλώς τη δημοσιογράφο που συναντά σε μια συνεστίαση. Αλλο ένα δοκίμιο για τα κινήματα της ψυχής από τον δυσπρόσιτο αυτό συγγραφέα. Αξίζει ωστόσο να μοχθήσει κανείς για να μπει στον Κήπο των Εσπερίδων του.

Γλαφυρή πρόζα με χιούμορ

Της Λουίζας Μιζάν

• Αμος Οζ
• Η γυναίκα που γνώρισα
• Μετάφραση: Λ. Μιζάν
• Καστανιώτης

Ο Γιοέλ υπηρέτησε επί πολλά χρόνια τις ισραηλινές Μυστικές Υπηρεσίες αξιοποιώντας την ιδιαίτερη ικανότητά του να μυρίζεται το ψέμα και την αλήθεια. Χάνει τη γυναίκα του σε ένα περίεργο ατύχημα και μετακομίζει με την ιδιόρρυθμη κόρη του και τις γιαγιάδες της σε ένα προάστιο του Τελ Αβίβ.

Η πρόωρη συνταξιοδότηση θα του δώσει την ευκαιρία να αναθυμηθεί τα δικά του ψέματα και να αναλογιστεί τη ζωή του με τη γυναίκα του. Θα καταφέρει ένας άνθρωπος τόσο μονήρης και κλεισμένος στον εαυτό του να δείξει έμπρακτα το ενδιαφέρον του για την οικογένειά του, να ενταχθεί στην τοπική κοινωνία, να δημιουργήσει φιλίες και κοινωνικές επαφές;

Ο Αμος Οζ διηγείται 18 μήνες από τη ζωή του ήρωά του, παρουσιάζοντας παράλληλα ανάγλυφα την ισραηλινή κοινωνία, χρησιμοποιώντας όπως πάντα μια γλώσσα πλούσια και γλαφυρή, με ποίηση και χιούμορ. Χαρά για κάθε μεταφραστή να μεταφράζει τα βιβλία του. Μετατρέπει τη δύσκολη δουλειά του σε περιπέτεια, σε περιπλάνηση μέσα σε πλήθος συναισθημάτων και εικόνων.

Το πρόβλημα του χρόνου

Της Κατερίνας Σχινά

• Julian Barnes
• Ο άντρας με τον κόκκινο μανδύα
• Μετάφραση: Κ. Σχινά
• Μεταίχμιο

Το 2015, ο Τζούλιαν Μπαρνς συναντιέται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου με ένα υποβλητικό πορτρέτο – είναι ο ολόσωμος πίνακας του ιταλικής καταγωγής Γάλλου χειρουργού Σαμιέλ Ζαν Πότσι, φιλοτεχνημένος από τον Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ το 1881.

Ο συγγραφέας εντυπωσιάζεται από το πρόσωπο, από το ένδυμα, από την ατμόσφαιρα του έργου. Αναζητεί πληροφορίες για τον απεικονιζόμενο, τον «άνδρα με τον κόκκινο μανδύα», και καθώς ιχνηλατεί γοητευμένος τον πολυπράγμονα βίο του, αφήνεται να παρασυρθεί στη «μακρινή, παρακμιακή, ταραγμένη, βίαιη, ναρκισσιστική και νευρωτική» Μπελ Επόκ, ανοίγοντας δρόμο ανάμεσα στο πλήθος από καλλιτέχνες, συγγραφείς, πολιτικούς, αριστοκράτες, μοιραίες γυναίκες, εστέτ, που αποτελούν τον κοινωνικό κύκλο του Πότσι.

Το αποτέλεσμα είναι ένα συναρπαστικό βιβλίο, που αμφισβητεί τα όρια της συμβατικής βιογραφίας (όπως άλλωστε και παλαιότερα έργα του Μπαρνς, «Ο Παπαγάλος του Φλωμπέρ» και «Ο αχός της εποχής») και διερευνά το πρόβλημα του χρόνου, τη δυσκολία της ανασύνθεσης του παρελθόντος («άθυρμα του παρόντος» το αποκαλεί ο συγγραφέας), την αδυναμία του ασεβούς, συχνά απαξιωτικού και αδιάφορου παρόντος (και του συγγραφέα που αναπόφευκτα περιέχεται σ’ αυτό) να αποδώσει δικαιοσύνη στα πρόσωπα που αναλαμβάνει να αναπαραστήσει.

Χαοτικό περιβάλλον

Της Ζωής Μπέλλα-Αρμάου

• Don DeLillo
• Η σιωπή
• Μετάφραση: Ζ. Μπέλλα-Αρμάου
• Gutenberg

Είναι το 2022. Ο Τζιμ και η Τέσα επιστρέφουν στη Νέα Υόρκη από το Παρίσι. Ενα άλλο ζευγάρι, ο Μαξ και η Νταϊάν, στο διαμέρισμά τους, μαζί με τον νεαρό φίλο τους μαθηματικό Μάρτιν, περιμένουν την τηλεοπτική μετάδοση του τελικού του αμερικανικού ποδοσφαίρου, εν αναμονή και του φιλικού ζευγαριού που ταξιδεύει.

Ωστόσο, το αεροπλάνο θα προσγειωθεί πολύ ανώμαλα, η τηλεόραση στο σπίτι θα σβήσει. Τα πρόσωπα, αμήχανα, απορημένα, μιλούν και δρουν σχεδόν παράλογα. Τι έχει συμβεί; Τι σημαίνουν τα ακατάληπτα λόγια του Μάρτιν, οι αναφορές του σε θεωρίες του Αϊνστάιν, οι έρημοι δρόμοι; Πρόκειται για κάτι τυχαίο, πρόσκαιρο, για δόλια παρέμβαση; Ποιος δημιουργεί αυτό το χαοτικό περιβάλλον;

Η γλώσσα του ΝτεΛίλο, κοφτερή αλλά πάντα μουσική, κόβει σαν ξυράφι τον ειρμό του λόγου επιβάλλοντας το μέγεθος της απομόνωσης και την ένταση της σιωπής. Απαντήσεις δεν υπάρχουν. Αντιθέτως, η δήλωση «Ο κόσμος είναι το παν, το άτομο τίποτα», στην υπονοούμενη αντιστροφή της, δίνει την αιτία του κακού: από τη στιγμή που ο άνθρωπος θεώρησε τον εαυτό του κέντρο του κόσμου, θα υποχρεωθεί, ιδίως σήμερα μέσα στον λαβύρινθο των κυβερνοσυστημάτων, να ζήσει τις οδυνηρές συνέπειες των επιλογών του.

Μια ιστορία γεμάτη ιστορίες

Της Μαρίας Αγγελίδου

• Sebastian Barry
• Χίλια φεγγάρια
• Μετάφραση: Μ. Αγγελίδου
• Ικαρος

Τα «Χίλια φεγγάρια» του Σεμπάστιαν Μπάρι είναι μια ιστορία γεμάτη ιστορίες. Βήμα βήμα ακολουθούμε τη Γουινόνα, τη μικρή Ινδιάνα που στις «Μέρες χωρίς τέλος» το ζευγάρι των ηρώων υιοθέτησε μετά τη σφαγή της φυλής της. Την παρακολουθούμε να μεγαλώνει στο χάος της μετεμφυλιακής Αμερικής, σ’ έναν κόσμο όπου νικητές και νικημένοι συνεχίζουν να χτυπιούνται λυσσασμένα, όπου η σκληρότητα και η δυστυχία εξακολουθούν στην πραγματικότητα να σκοτώνουν με χίλιους τρόπους και η στοιχειώδης ασφάλεια είναι άγνωστη λέξη.

Σ’ αυτόν τον κόσμο η νεαρή Γουινόνα αναζητά το όνομά της, την ταυτότητά της, το δίκιο της. Το κυριότερο: τη φωνή της. Γιατί η ιστορία που έχει να αφηγηθεί, η ιστορία της νεαρής ζωής της, είναι η ιστορία όχι ενός αλλά πολλών εγκλημάτων. Εγκλημάτων ιδιωτικών, όπως ο βιασμός, ο ξυλοδαρμός, ο φόνος. Και εγκλημάτων δημόσιων, όπως η γενοκτονία, η συγκάλυψη της βίας, η παρανομία του νόμου.

Πολυφωνικό μυθιστόρημα

Του Γ.Ι. Μπαμπασάκη

• William Melvin Kelley
• Ενας διαφορετικός τυμπανιστής
• Μετάφραση: Γ.Ι. Μπαμπασάκης
• Μεταίχμιο

Τι περίπτωση! Τι συγγραφέας! Τι άνθρωπος! Τι βιβλίο! Το μεγαλειώδες τέχνασμα του Αισχύλου, οι άλλοι μιλάνε για μας, στους Πέρσες, το ξαναπιάνει με διαστάσεις συντάραξης ο Γουίλιαμ Μέλβιν Κέλι στον Τυμπανιστή και ξετινάζει, με ένα πολυφωνικό, άρτια δομημένο μυθιστόρημα, θέσφατα και πεποιθήσεις, χωρίς να αγορεύει, δίχως να ηθικολογεί, αποφεύγοντας την παραμικρή εύκολη λύση, στύβοντας, στης Λογοτεχνίας τον στίβο, το πανίσχυρο μυαλό του για να μας ωθήσει και το δικό μας μυαλό να στύψουμε.

Συγγραφέας, ακτιβιστής, μποέμ, φωτογράφος, οικογενειάρχης, κινηματογραφιστής, ένας άνθρωπος που θα μπορούσε να παίξει το χαρτί του μπεστσελερίστα αλλά, ευφυώς και ευτυχώς, το απέφυγε. Χάρβαρντ, Παρίσι, Τζαμάικα, Χάρλεμ, όπου γης και πατρίς, με μια τάση προς έφεση -ολέθρια για την όποια εμπορική επιτυχία, αλλά λυτρωτική για την καλλιτεχνική του έφεση. Ο Κέλι θα κάνει μονάχα αυτό που τον πρόσταζε κάθε στιγμή η επιταγή, ένα είδος καντιανής κατηγορικής προσταγής, η εκάστοτε συγκροτημένη διάθεσή του.

Δήλωσε ότι μόνο τη Βίβλο και τον Τζέιμς Τζόις διάβασε εμπεριστατωμένα, και φαίνεται αυτό στο έργο του. Υποχώρηση δεν έκανε ποτέ και καμία. Διολίσθησε στη σκληρή αβανγκάρντ ενώ άνετα θα μπορούσε να γράφει ευπώλητα. Ηταν πάντα πείσμων και ακέραιος.

Δεν θα πω τίποτε άλλο για τον Τυμπανιστή, το πρώτο του μυθιστόρημα, που εκδόθηκε το 1962, πέρα από το ότι συγκαταλέγεται στα συγκλονιστικά ντεμπούτα, όπως το V του Τόμας Πίντσον και η Σκούπα και το Σύστημα του Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας. Α ναι, και ότι είναι πλέον κλασικό! Οπως του αξίζει!

Μεγεθυντικός φακός της ανθρώπινης συνθήκης

Της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου

• Elisabeth Strout
• Ολιβ Κίτριτζ
• Μετάφραση: Μ. Ζαχαριάδου
• Αγρα

Η Ολιβ Κίτριτζ είναι ένας τεράστιος άνθρωπος. Στο μυθιστόρημα αυτό (με τη μορφή σπονδυλωτής συλλογής ιστοριών) που χάρισε στη συγγραφέα Ελίζαμπεθ Στράουτ το Βραβείο Pulitzer το 2009, τη συναντάμε είτε ως κεντρική ηρωίδα, είτε ως απροσδόκητη, έμμεση ή άμεση επιρροή πάνω σε άλλους ανθρώπους, στην οικογένειά της ή στους κατοίκους του μικρού παραθαλάσσιου χωριού της Νέας Αγγλίας όπου ζει.

Αλλοτε εξοργιστικά σκληρή, άλλοτε με εκπληκτική ενσυναίσθηση, η Ολιβ Κίτριτζ είναι ένας άνθρωπος με ελάχιστες λείες επιφάνειες και πάμπολλες αιχμηρές γωνίες, που προσπαθεί να χωρέσει όλες τις αντιφάσεις και τα πάθη του, την αγωνία της ζωής και του θανάτου. Η Στράουτ, συνεχίζοντας και μεταλλάσσοντας τη μεγάλη αμερικανική παράδοση του διηγήματος, καταφέρνει να φτιάξει, μέσα από τις αμέτρητες μικρές και μεγάλες συνδέσεις ανάμεσα στις ιστορίες του βιβλίου, το ψηφιδωτό της αξέχαστης λογοτεχνικής προσωπικότητας της Ολιβ στο πλαίσιο μιας μικρής κοινωνίας που, ακριβώς επειδή είναι μικρή, λειτουργεί σαν μεγεθυντικός φακός της ανθρώπινης συνθήκης.

Αφήγημα ακραίας τρυφερότητας

Της Ρούλας Γεωργακοπούλου

• Jean-Claude Grumberg
• Η πιο πολύτιμη πραμάτεια – ένα παραμύθι
• Μετάφραση: Ρ. Γεωργακοπούλου
• Πόλις

Πολύ γνωστός στους Γάλλους αλλά ελάχιστα στους Ελληνες, μολονότι έχει υπάρξει σεναρίστας του Κώστα Γαβρά, ο Ζαν Κλοντ Γκραμπέρ, φορτωμένος από κάθε είδους λογοτεχνική και θεατρική διάκριση, έρχεται στα 81 του χρόνια να προσθέσει στον όγκο και στην ποικιλία του έργου του ένα παραμύθι. Γιατί; Για να αποφύγει «μια ακόμη ιστορία από το Ολοκαύτωμα» ή για να προσδώσει άλλες διαστάσεις στην ιστορία της οικογένειάς του που είναι βγαλμένη από το ίδιο ιστορικό πλαίσιο; Το τελευταίο που έχει να κάνει ένας μεταφραστής είναι να ανακατευτεί στις προθέσεις και στα προσωπικά του συγγραφέα.

Ενα λογοτέχνημα είναι ένα λογοτέχνημα ακόμα κι όταν δηλώνει παραμύθι, ακολουθώντας τους ρυθμούς, τα μοτίβα και τη γλώσσα της μεγάλης σχολής του κεντροευρωπαϊκού παραμυθιού. Η πείνα, το κρύο, οι φαιοπράσινοι δυνάστες του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και οι τοπικοί συνεργάτες τους, η φτωχή γυναίκα του ξυλοκόπου που παρακαλάει τους θεούς των δασών να της δώσουν ένα παιδί. Το παιδί που έπεσε από τον ουρανό ή μάλλον από τον φεγγίτη ενός τρένου που οδηγεί ένα νεαρό ζευγάρι Εβραίων με τα νεογέννητα δίδυμά του στα κολαστήρια των ναζί. Πολύπλοκης απλότητας και ακραίας τρυφερότητας αφήγημα, ιδίως όταν καταφεύγει στο ιδίωμα του κυνισμού και της απελπισίας.

Ιστορίες εν πλω

Του Ανδρέα Παππά

• Adrien Bosc
• Καπιτέν (Capitain)
• Μετάφραση: Α. Παππάς
• Στερέωμα

Στις 24 Μαρτίου 1941 το πλοίο «Capitaine Paul Lemerle» αποπλέει από τη Μασσαλία με προορισμό την Αμερική και πρώτο σταθμό τη Μαρτινίκα. Επιβάτες; Εβραίοι υπό διωγμόν, «απάτριδες», Γερμανοί κομμουνιστές, Ισπανοί που πολέμησαν κατά του Φράνκο, επιχειρηματίες με αδιαφανείς δραστηριότητες, αλλά και λόγιοι και καλλιτέχνες που εγκαταλείπουν τη Γαλλία του Βισί, όπως ο Αντρέ Μπρετόν, ο Κλοντ Λεβί-Στρος, ο Βικτόρ Σερζ και άλλοι. Το ταξίδι θα διαρκέσει σχεδόν έναν μήνα. Κατά τη διάρκειά του, η καθημερινότητα των επιβατών περιλαμβάνει μικροαντιπαλότητες, αμοιβαίες υποψίες, αλλά και στιγμές ευφρόσυνης διάθεσης και γιορτής.

Οι αναλογίες αυτού του ταξιδιού με εκείνο του «Ματαρόα», που το 1945 οδήγησε ένα μέρος από το άνθος μιας γενιάς Ελλήνων διανοουμένων στην Ιταλία (με τελικό προορισμό το Παρίσι), είναι όχι μόνον προφανείς, αλλά και ερεθιστικές για τον αναγνώστη.

Ορεινή περιοχή της μνήμης

Του Αχιλλέα Κυριακίδη

• Manuel Vilas
• Ορδέσα
• Μετάφραση: Α. Κυριακίδης
• Ικαρος

Ορδέσα είναι μια ορεινή, βραχώδης περιοχή των ισπανικών Πυρηναίων. Ορδέσα είναι μια ορεινή, βραχώδης περιοχή στη μνήμη και στην ψυχοσύνθεση του σύγχρονου Ισπανού συγγραφέα Μανουέλ Βίλας (1962) που, με το ομότιτλο βιβλίο του (2018), εγκαινιάζει ένα σκανδαλώδες υποείδος στη λογοτεχνία της βιογραφίας, καθώς στην ευφυή, πνευματώδη, συναρπαστική και κατά μέρη σπαραχτική μυθιστορηματική αυτοβιογραφία του ούτε μία λέξη δεν υποψιάζει ότι μπορεί να είναι προϊόν μυθοπλασίας, ότι μπορεί «έστω και ένα πρόσωπο, όνομα ή γεγονός να είναι φανταστικό, ότι οποιαδήποτε ομοιότητα μπορεί να είναι συμπτωματική και να μην ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα».

Οχι πως έχει καμία σημασία αυτό, βέβαια, το λογοτέχνημα κρίνεται ως λογοτέχνημα κι είναι γνωστό το πόσο ωραία λειτουργεί η πρωτοπρόσωπη αφήγηση σαν παγίδα σύλληψης του πάντα περίεργου κι αδιάκριτου αναγνώστη, αλλά σ’ αυτό ακριβώς έγκειται το μεγάλο επίτευγμα του Βίλας: αφού πρώτα σε αιχμαλωτίσει με το αφηγηματικό του ύφος και σε πείσει αν όχι για την αλήθεια, πάντως για την ειλικρίνειά του, κάνει αυτό το αφήγημα, μ’ έναν μαγικά επιδέξιο τρόπο, να σε αφορά.

Γλυκόπικρη αίσθηση των μπλουζ

Της Αλκηστης Τριμπέρη

• James Baldwin
• Αν η Beale Street μπορούσε να μιλήσει
• Μετάφραση: Α. Τριμπέρη
• Πόλις

Αν η Beale Street μπορούσε να μιλήσει, θα μας έλεγε για τη δεκαεννιάχρονη Τις που είναι ερωτευμένη με τον Φόνι, έναν νεαρό μαύρο γλύπτη. Κατηγορούμενος για τον βιασμό μιας Πορτορικανής τον οποίο δεν διέπραξε, ο Φόνι ρίχνεται στη φυλακή. Οταν η Τις ανακαλύπτει ότι είναι έγκυος, η οικογένειά της κι ο πατέρας του Φόνι αποφασίζουν να αγωνιστούν για να αποδείξουν την αθωότητά του ενώπιον ενός δικαστικού μηχανισμού για τον οποίο οι μαύροι θεωρούνται «ιδανικοί ένοχοι».

Ο James Baldwin, με τη μοναδική, άμεση, ωμή, πρωτοπρόσωπη αφήγηση, που γνωρίσαμε στο Κουαρτέτο του Χάρλεμ (Πόλις, 2019), μας μιλά, μέσα από τον δυνατό έρωτα ενός ζευγαριού, για την αδικία, τον φυλετικό ρατσισμό, τη συμπαράσταση αλλά και την προδοσία των μελών μιας οικογένειας, τον αδιάκοπο αγώνα για δικαιοσύνη, με μόνα όπλα την αγάπη, την υποστήριξη και την πίστη στην αλήθεια, παρά την απελπισία, την οργή και τη θλίψη που προκαλεί το μίσος που αντιμετωπίζει. Αισθησιακό, βίαιο, γεμάτο πόνο, βαθιά συγκινητικό και, δυστυχώς, επίκαιρο μυθιστόρημα, το Αν η Beale Street μπορούσε να μιλήσει αφήνει τη γλυκόπικρη αίσθηση των μπλουζ, που τόσο άρεσαν στον James Baldwin.

Παράλληλα σε δύο χρόνους

Του Γιώργου Μαραγκού

• Philip Kerr
• Πρωσικό μπλε
• Μετάφραση: Γ. Μαραγκός
• Κέδρος

1939: Ο Μπέρνι Γκούντερ καλείται να λύσει το μυστήριο μιας δολοφονίας στο εξοχικό του ίδιου του Χίτλερ. 1956: Ο Μπέρνι Γκούντερ καταδιώκεται από τη Στάζι σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γαλλίας. Το Πρωσικό μπλε εκτυλίσσεται παράλληλα σε δύο χρόνους, αλλά η ιστορία είναι μία· οι χαρακτήρες είναι οι ίδιοι, αλλά τα κίνητρά τους αλλάζουν, όπως γίνεται σε όλες τις σημαντικές αφηγήσεις.

Ο Γκούντερ δεν είναι απλώς ένας παρατηρητής της ιστορίας, αλλά αντιλαμβάνεται τις συνέπειες των γεγονότων που συμβαίνουν γύρω του. Και αυτή η οξυδέρκεια που τον έκανε το αστέρι της Κρίπο του Βερολίνου μετατρέπεται στη συνείδηση ενός ήρωα, στα όρια του αντιήρωα, που δεν συμβιβάζεται. Το Πρωσικό μπλε ανήκει στα καλύτερα βιβλία του Philip Kerr.

Παιγνιώδες μυθιστόρημα μαθητείας

Του Κώστα Κοσμά

• Σάσα Στάνισιτς
• Η καταγωγή
• Μετάφραση: Κ. Κοσμάς
• Εστία

Ο Σάσα Στάνισιτς ήρθε το 1992 με την οικογένειά του από τη Βοσνία στη Γερμανία ως πρόσφυγας του γιουγκοσλαβικού εμφυλίου. Εμαθε γρήγορα τα γερμανικά (που τα μιλάει πάντα με μια εμφανή προφορά) και σπούδασε λογοτεχνία και δημιουργική γραφή. Το ντεμπούτο του Πώς ο στρατιώτης επισκευάζει το γραμμόφωνο, στο οποίο επεξεργάζεται μνήμες του πολέμου και προσφυγικές εμπειρίες, έγινε μπεστ σέλερ και ο ολιγογράφος Στάνιστις καθιερώθηκε ως έγκυρος και δημοφιλής συγγραφέας.

Η Καταγωγή είναι το τρίτο του μυθιστόρημα, το οποίο τιμήθηκε με το κορυφαίο «Γερμανικό Βραβείο Βιβλίου». Με αφετηρία την προϊούσα άνοια της γιαγιάς του, ο Στάνισιτς στήνει ένα παιγνιώδες μυθιστόρημα μαθητείας, παραθέτοντας μια σειρά μικρών κειμένων αφηγηματικού και ενίοτε δοκιμιακού χαρακτήρα, προσκαλώντας σε μια καλειδοσκοπική αναδίφηση σε θέματα όπως η μνήμη και οι μετασχηματισμοί της πατρίδας, η πολιτισμική ενσωμάτωση, προσφυγικές εμπειρίες, εφηβικές περιπέτειες και φοιτητικές ανακαλύψεις, η ποιητική ματιά στην καινούργια και η μαγική στην παλιά πατρίδα, το τραύμα του πολέμου, η φιλία ή η επιθετικότητα προς και από τον Αλλο – μια πληθώρα ψηφίδων που συνθέτουν μια αναλυτική, συγκινητική και διασκεδαστική απάντηση στο ερώτημα της ταυτότητας και της καταγωγής, στο ύφος ενός «βαλκανικού μαγικού ρεαλισμού».

Ανάμεσα στη φιλοσοφία, την επιστήμη και την αυτοβιογραφία

Της Στέλλας Κάσδαγλη

• Τζόναθαν Σάφραν Φόερ
• Τρώγοντας ζώα
• Μετάφραση: Στ. Κάσδαγλη
• Κέδρος

Ο Τζόναθαν Σάφραν Φόερ πέρασε τα εφηβικά και τα φοιτητικά του χρόνια ταλαντευόμενος ανάμεσα στην κρεοφαγία και τη χορτοφαγία. Καθώς βιώνει διαδοχικές αλλαγές στην προσωπική και την οικογενειακή του ζωή και λίγο πριν γίνει πατέρας, ο χαλαρός προβληματισμός του αποκτά την επείγουσα διάσταση του γονιού που είναι πλέον υπεύθυνος και για τη νέα ζωή που φέρνει στον κόσμο.

Αναζητώντας απαντήσεις σε αυτό το ηθικό, περιβαλλοντικό και διατροφικό δίλημμα, επισκέπτεται βιομηχανικές φάρμες, συνομιλεί με γνώστες διαφορετικών πτυχών του ζητήματος και προσπαθεί, μέσα από την ανάλυση των συναισθηματικών συστατικών από τα οποία ήταν φτιαγμένα τα γεύματα της παιδικής του ηλικίας, να διερευνήσει και να αποφανθεί σε σχέση με τα πρωταρχικά ένστικτά του για το σωστό και το λάθος.

Με υλικά την ευφυΐα του, λογοτεχνική και διανοητική, και μια γενναία βουτιά στη φιλοσοφία, την επιστήμη και την αυτοβιογραφία, ο συγγραφέας βάζει στο μικροσκόπιο τις ιστορίες που χρησιμοποιούμε για να δικαιολογήσουμε τις διατροφικές μας συνήθειες και, τελικά, τις ανάγει στο πιο σημαντικό εργαλείο που έχουμε στη διάθεσή μας για να κατανοήσουμε αυτά που παίρνουμε και αυτά που αφήνουμε πίσω στον κόσμο.