Ο συναρπαστικός Πολ Σεζάν παίζει με τον χρόνο

Ενας πραγματικός επαναστάτης. Είναι ο άνθρωπος που άλλαξε το τοπίο της τέχνης. Εκείνος ο δημιουργός που ανέτρεψε τους κρατούντες κανόνες της ζωγραφικής αλλά και τις συμβατικές θεωρίες του χρώματος.

Ο Πολ Σεζάν (19 Ιανουαρίου 1839 – 22 Οκτωβρίου 1906) είναι ο Γάλλος καλλιτέχνης που με το συνολικό έργο του έθεσε τα θεμέλια της μετάβασης από τη σύλληψη της καλλιτεχνικής προσπάθειας του 19ου αιώνα σε έναν νέο και ριζικά διαφορετικό κόσμο της τέχνης στον 20ό αιώνα.

Αλλαξε τον τρόπο με τον οποίο οι επόμενες γενιές θα έβλεπαν τον κόσμο, σχηματίζοντας τη γέφυρα που συνέδεσε τον ιμπρεσιονισμό στα τέλη του 19ου και της νέας τάσης, της καλλιτεχνικής έρευνας του Κυβισμού στις αρχές του 20ού.

Οι επαναλαμβανόμενες εξερευνητικές πινελιές του είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικές και σαφώς αναγνωρίσιμες, καθώς χρησιμοποιεί στα έργα του επίπεδα χρώματος που με μικρές πινελιές σχηματίζουν σύνθετα πεδία.

Είναι ίσως ο καλύτερος ζωγράφος της εποχής του που όμως ένιωθε τον εαυτό του ως αποτυχία λόγω της κριτικής που υπέστη το πρωτοποριακό έργο του. Τόσο ο Ανρί Ματίς (1869-1954) όσο και ο Πάμπλο Πικάσο (1881-1973) δήλωσαν ότι ο Σεζάν «είναι ο πατέρας όλων μας».

Ο Πολ γεννήθηκε στην Εξ αν Προβάνς της Γαλλίας, βαφτίστηκε και έγινε πιστός καθολικός αργότερα στη ζωή του. Ο πατέρας του υπήρξε συνιδρυτής μιας τραπεζικής εταιρείας και η οικογένεια ευημερούσε οικονομικά καθόλη τη διάρκεια της ζωής του καλλιτέχνη, παρέχοντάς του οικονομική ασφάλεια που δεν ήταν διαθέσιμη στους περισσότερους από τους συγχρόνους του και τελικά του εξασφάλισε μια μεγάλη κληρονομιά 400.000 φράγκων.

Η μητέρα του, με ισχυρή προσωπικότητα, ζωηρή και ρομαντική φύση, του ενέπνευσε το όραμα της ζωής του. Μεγάλωσε σε ασφαλές οικογενειακό περιβάλλον με τις δύο μικρότερες αδερφές του Μαρία και Ρόουζ και το 1852 μπήκε στο Collège Bourbon, όπου έγινε φίλος με τον Εμίλ Ζολά (1840-1902), ο οποίος μάλιστα φοιτούσε σε μικρότερη τάξη, και τον Jean-Baptiste Baille (1841-1918) – τρεις φίλοι που έγιναν γνωστοί ως «Les Trois Inséparables» (Οι τρεις αχώριστοι).

Το 1857 άρχισε να παρακολουθεί την Ελεύθερη Δημοτική Σχολή Σχεδίου στο Εξ, όπου σπούδασε σχέδιο υπό τον Τζόζεφ Γκιμπέρτ, έναν Ισπανό μοναχό. Από το 1858 έως το 1861, ικανοποιώντας τις επιθυμίες του πατέρα του, ο Πολ παρακολούθησε τη νομική σχολή του τοπικού Πανεπιστημίου, ενώ συγχρόνως λάμβανε μαθήματα ζωγραφικής.

Αντιμετωπίζοντας τις αντιρρήσεις του πατέρα του για τις καλλιτεχνικές του επιδιώξεις, φεύγει από το σπίτι του για το Παρίσι το 1861, αφού ενθαρρύνθηκε από τον φίλο του Ζολά ο οποίος ήδη ζούσε στη γαλλική πρωτεύουσα. Τελικά ο πατέρας του συμφιλιώθηκε με τον Πολ και υποστήριξε την επιλογή της καριέρας του προσφέροντάς του την πολυπόθητη οικονομική εξασφάλιση.

Στο Παρίσι γνωρίζεται με τον ιμπρεσιονιστή Καμίλ Πισαρό (1830-1903) που του ασκεί με το έργο του έντονη διαμορφωτική επιρροή και αναπτύσσουν μια σχέση δασκάλου-μαθητή. Την επόμενη δεκαετία όμως αναπτύσσεται μεταξύ τους μια ισότιμη συνεργατική σχέση εργασίας.

Ενώ στην αρχή της καριέρας του ασχολείται συχνά με τα τοπία, ζωγραφισμένα βέβαια ευφάνταστα, αργότερα ενδιαφέρθηκε περισσότερο να εργαστεί με άμεση παρατήρηση και σταδιακά ανέπτυξε ένα ελαφρύ, «ευάερο» στιλ ζωγραφικής. Ωστόσο στο ώριμο έργο του Σεζάν υπάρχει η ανάπτυξη ενός στερεοποιημένου, σχεδόν αρχιτεκτονικού στιλ ζωγραφικής.

Καθόλη τη διάρκεια της ζωής του αγωνίστηκε να αναπτύξει μια αυθεντική παρατήρηση του κόσμου, με την ακριβέστερη μέθοδο αναπαράστασής του σε χρώμα που μπορούσε να βρει. Για τον σκοπό αυτό διέταξε δομικά ότι αντιλαμβανόταν σε απλές μορφές και σε πολλά χρωματικά επίπεδα.

Οι ιμπρεσιονιστές «πρόγονοί» του απεικόνισαν την ομορφιά του φωτός και τον κρυστάλλινο αέρα, κατέγραψαν μοναδικά το παιχνίδι του ήλιου, της σκιάς της ομίχλης και των αντανακλάσεων αποτυπώνοντας τις καλειδοσκοπικές ατμόσφαιρες που τυλίγουν τα αντικείμενα χρησιμοποιώντας το δομημένο περιβάλλον ως θέατρο της φωτοσκίασης.

Ο Σεζάν ωστόσο απλοποίησε τις φυσικές μορφές στα γεωμετρικά τους απαραίτητα σχήματα (ο κορμός του δέντρου εκλαμβάνεται ως κύλινδρος και το μήλο ή το πορτοκάλι ως σφαίρα).

Επιπλέον η επιθυμία του Σεζάν είναι να συλλάβει την αλήθεια της αντίληψης στον περιβάλλοντα χώρο που τον οδήγησε να εξερευνήσει τη διοφθαλμική όραση γραφικά, καθιστώντας ελαφρώς διαφορετικές, αλλά ταυτόχρονες οπτικές αντιλήψεις των ίδιων φαινομένων, δίνοντας όμως την αίσθηση στον θεατή μιας αισθητικής εμπειρίας του βάθους, πολύ διαφορετική από εκείνη των προηγούμενων αλλά και της συγκεκριμένης προοπτικής ενός μόνο σημείου.

Το ενδιαφέρον του για νέους τρόπους μοντελοποίησης του χώρου και του όγκου προήλθε από τη στερεοσκοπική θεωρία που αναπτυσσόταν στην εποχή του. Οι καινοτομίες του Σεζάν ώθησαν τους κριτικούς της εποχής να αμφισβητούν πολλές φορές σκληρά το έργο του, κάνοντας περίεργες αναφορές και προτείνοντας εξηγήσεις όπως ότι είχε προβλήματα καθαρής όρασης («πειραγμένους» αμφιβληστροειδείς, επίδραση του ατμού των τρένων κ.λπ).

Εδωσε νέα πνοή στην τέχνη της ζωγραφικής με τολμηρό όραμα και ριζοσπαστική προσέγγιση, παρά το γεγονός πως τα έργα του απορρίπτονταν από τα επίσημα σαλόνια του Παρισιού. Οι δημιουργίες του απεικονίζουν σφιχτά συμπιεσμένες μορφές και δυναμικές εντάσεις μεταξύ γεωμετρικών σχημάτων.

Μέχρι το 1895 καταφέρνει να παρουσιάσει μόλις δύο φορές έργα του με τους ιμπρεσιονιστές (στην πρώτη ιμπρεσιονιστική έκθεση το 1874 και την τρίτη ιμπρεσιονιστική έκθεση το 1877). Τότε όμως είναι που ο Παριζιάνος έμπορος τέχνης Ambroise Vollard (1866-1939) διοργανώνει την πρώτη ατομική έκθεση του καλλιτέχνη.

Παρά την αυξανόμενη δημόσια αναγνώριση και την οικονομική επιτυχία του, ο Σεζάν επιλέγει την καλλιτεχνική απομόνωση για να εργάζεται, συνήθως ζωγραφίζοντας στη νότια Γαλλία και στην αγαπημένη του Προβηγκία, μακριά από το Παρίσι.

Πέθανε από πνευμονία καθώς ενώ ζωγράφιζε σε ένα χωράφι ξέσπασε καταιγίδα, που όμως δεν τον εμπόδισε να εργαστεί για ακόμα δύο ώρες κάτω από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες.

Αυτήν την εποχή και μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου 2021 το Μουσείο Καλών Τεχνών (MFA), ένας πρωτοποριακός χώρος με παγκόσμιες αναφορές στην Ανατολική Ακτή των ΗΠΑ, παρουσιάζει μια ενδιαφέρουσα έκθεση με τίτλο το όνομά του: «Paul Cézanne: In and out of time».

Παρουσιάζονται 12 πίνακες -πέντε από τη συλλογή του MFA και εφτά από ιδιωτικές συλλογές- αποκαλύπτει τον πολύπλοκο κόσμο του Γάλλου μετα-ιμπρεσιονιστή ζωγράφου σε αρμονική συνομιλία με 8 έργα των Εντγκάρ Ντεγκά (1834-1917), Καμίλ Πισαρό, Ζαν-Μπατίστ Καμίλ Κορό (1796-1875), Εντουάρ Μανέ (1832-1883), Μπερτ Μοριζό (1841-1895), Πιερ-Ογκίστ Ρενουάρ (1841-1919), Ζαν-Φρανσουά Μιλέ (1814-1875) και Ανρί Φαντέν-Λατούρ (1836-1904).

Η έκθεση χωρίζεται σε τρεις ενότητες. Πορτρέτα, τοπία και νεκρές φύσεις καταδεικνύουν την ιδιαιτερότητα και το όραμά του μέσα από την παρατήρηση του υλικού κόσμου, επισημαίνοντας πτυχές της πρακτικής του καλλιτέχνη που έχουν γοητεύσει το κοινό. Κάθε ομάδα εξετάζει συγκριτικά τις διαφορετικές προσεγγίσεις των καλλιτεχνών ως προς τη σύλληψη του φωτός, της προοπτικής, του βάθους, του χώρου και του χρόνου.

Αν και το μουσείο παραμένει κλειστό προς το παρόν λόγω της πανδημίας Covid-19, αναμένουμε μια θεαματική επανεκκίνηση της έκθεσης στις αρχές του νέου χρόνου.

Ο συναρπαστικός δημιουργός Πολ Σεζάν άλλαξε την οπτική του κόσμου μας μέσα από τα έργα του και τις ριζοσπαστικές αναζητήσεις του, που μας ταξιδεύουν στον χρόνο. Τα τοπία του φαίνονται αδύνατα για να εισέλθουμε, οι ακίνητες ζωντανές φιγούρες του γέρνουν προς τα εμπρός σε γωνίες που μας συνεπαίρνουν και τα υπέροχα πορτρέτα του με τους καθιστούς ανθρώπους του τραβούν ολοκληρωτικά την προσοχή μας.

Η δουλειά του Σεζάν προσφέρει μια συνεχή ώθηση για προβληματισμό μέσα από τη δυαδικότητά του – παρουσία και απουσία, χώρος και επιφάνεια, χρόνος και διαχρονικότητα. Το να βλέπεις τους πίνακές του παράλληλα με εκείνους των συνομηλίκων του αναδεικνύει αυτό που έκανε την τέχνη του να ξεχωρίζει όταν ήταν νέα δημιουργία, αλλά μπορούμε να βεβαιωθούμε πως εξακολουθεί να παραμένει και σήμερα το ίδιο συναρπαστική.

📍 «Paul Cézanne: In and out of time», Μουσείο Καλών Τεχνών (MFA), Βοστόνη. Μέχρι 28 Φεβρουαρίου 2021 (αυτήν την περίοδο το μουσείο παραμένει κλειστό λόγω της πανδημίας)

📍 Μένουμε σπίτι, μένουμε ασφαλείς! Λόγω της πανδημίας ξεναγούμαστε και απολαμβάνουμε διαδικτυακά εκθέσεις και συλλογές στο μουσείο και στην κεντρική σελίδα του μουσείου με καθημερινές προσφορές για ξεναγήσεις.