Ο ενεργειακός «γόρδιος δεσμός» του κ. Χατζηδάκη

Στην ηλεκτρική ενέργεια η αγορά με τα «αόρατα χέρια» της κατάφερε να πλέξει έναν κόμπο τόσο περίπλοκο που την απειλεί με στραγγαλισμό. Με αντικείμενο το ταμείο έχει ξεσπάσει πόλεμος άνευ προηγουμένου ανάμεσα στους παραγωγούς ηλιακής-αιολικής ενέργειας και το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.

Το Ταμείο είναι ο επονομαζόμενος Ειδικός Λογαριασμός ΑΠΕ (ΕΛΑΠΕ) μέσω του οποίου πληρώνονται όσοι λειτουργούν φωτοβολταϊκά και ανεμογεννήτριες. Φέτος, δε, αναμένεται να εμφανίσει μια «τρύπα» κοντά στα 300 εκατομμύρια ευρώ. Ο τρόπος με τον οποίο αυτός ο λογαριασμός συγκεντρώνει έσοδα από διάφορες πηγές είναι μνημείο περιπλοκής (κατ’ άλλους και διαπλοκής) αλλά τα τελευταία χρόνια είχε εξασφαλίσει μια ομαλή λειτουργία εισπράττοντας και μοιράζοντας σχεδόν 2 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.

Από την εποχή που η ΔΕΗ ήταν ο κυρίαρχος παραγωγός και προμηθευτής ενέργειας μέσω του πάμφθηνου λιγνίτη και των υδροηλεκτρικών και καθόριζε, ταυτοχρόνως, τις τιμές πώλησης, άλλαξαν πάρα πολλά. Χιλιάδες μικροί και αρκετοί μεγάλοι παίκτες έχουν μπει στο παιχνίδι, άλλοι παράγοντας ενέργεια και άλλοι πουλώντας την ενέργεια που οι ίδιοι παράγουν ή προμηθεύονται από παραγωγούς.

«Χρυσά» συμβόλαια

Κομβικό σημείο της μετάλλαξης του όλου συστήματος ήταν όταν στην είσοδο της δεκαετίας του 2010, μπήκαν στο πεδίο οι παραγωγοί των ανανεώσιμων πηγών (φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες) που εξασφάλισαν αρχικά συμβόλαια με τιμές σε δυσθεώρητα ύψη. Υπήρξαν φωτοβολταϊκά που υπέγραψαν συμβόλαια με 450-500 ευρώ ανά μεγαβατώρα, όταν σήμερα, μετά τις τελευταίες αυξήσεις, ο απλός καταναλωτής πληρώνει στη ΔΕΗ περίπου 110 ευρώ για την ίδια ποσότητα ενέργειας.

Ο «χρυσός» εκείνων των συμβολαίων δικαιολογήθηκε εν μέρει από το υψηλό τότε κόστος για την εγκατάσταση των φωτοβολταϊκών, το οποίο όμως σήμερα έχει πέσει κατά 10 φορές. Από τη διαδικασία εκείνη σαφώς ωφελήθηκαν, εκτός από τους παραγωγούς, οι εταιρείες πώλησης φωτοβολταϊκών, το κράτος που εισέπραττε φόρους και οι τράπεζες οι οποίες μέσα στην κρίση χορήγησαν δάνεια με υψηλά επιτόκια, γνωρίζοντας ότι έχουν εξασφαλισμένα έσοδα και εγγυημένες τιμές. Για τους καταναλωτές, ωφέλεια δεν υπήρξε -εάν εξαιρέσει κανείς τον καθαρότερο αέρα- καθώς άρχισαν να βλέπουν στον λογαριασμό τους περίεργες χρεώσεις όπως το «Τέλος ΑΠΕ» που μετονομάστηκε σε ΕΤΜΕΑΡ (Ειδικό Τέλος Μείωσης Εκπομπών Αέριων Ρύπων) και έφτασε από τα λίγα λεπτά έως και τα 27 ευρώ ανά μεγαβατώρα.

Το πρώτο κούρεμα

Με τις συνεχείς αυξήσεις στο ΕΤΜΕΑΡ, ο λογαριασμός ΕΛΑΠΕ κατάφερνε να μην καθίσταται ελλειμματικός, αλλά το 2014 οι παραγωγοί ΑΠΕ υπέστησαν το πρώτο κούρεμα στις αποζημιώσεις τους. Τότε, η κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου υποσχέθηκε να μην το ξανακάνει και έδωσε πέντε χρόνια παράταση στις 20ετείς άδειες. Στα χρόνια του ΣΥΡΙΖΑ, αντί αύξησης στο ΕΤΜΕΑΡ αποφασίστηκε το κλείσιμο της «τρύπας» με ένα ειδικό τέλος στους προμηθευτές ρεύματος που πήρε το αρκτικόλεξο ΠΧΕΦΕΛ (Πρόσθετη Χρέωση Εκπροσώπων Φορτίου Ειδικού Λογαριασμού) και ίσχυσε μέχρι το 2018. Ανέλαβαν δηλαδή βάρος όχι εκείνοι που παράγουν ΑΠΕ, αλλά εκείνοι που πωλούν ενέργεια και από το ΠΧΕΦΕΛ αντλήθηκαν σχεδόν 700 εκατομμύρια ευρώ εκ των οποίων τα 550 τα έδωσε η ΔΕΗ.

Φτάνουμε έτσι στο 2019 με τη Ν.Δ. να επανέρχεται στην εξουσία θρηνώντας για την οικονομική κατάσταση της ΔΕΗ. Ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κ. Χατζηδάκης αποφασίζει αυξήσεις στις τιμές της ΔΕΗ, αλλά για να μην επιβαρύνει τον καταναλωτή μειώνει το ΕΤΜΕΑΡ. Οι παραγωγοί ΑΠΕ έδειξαν κάποια ανησυχία, αλλά ο πόλεμος ξέσπασε το καλοκαίρι του 2020 όταν φάνηκε η «τρύπα» στον ΕΛΑΠΕ.

Ηταν όμως μόνον η μείωση του ΕΤΜΕΑΡ που προκάλεσε το έλλειμμα; Μια ματιά στα στοιχεία του ΔΑΠΕΕΠ (του φορέα που διαχειρίζεται το ΕΛΑΠΕ) δείχνει ότι το πρόβλημα βρίσκεται και αλλού. Το ΕΛΑΠΕ, εκτός του ΕΤΜΕΑΡ, έχει δύο ακόμη βασικές πηγές εσόδων: Την αγορά ενέργειας που πληρώνει βάσει της Οριακής Τιμής Συστήματος και το 65% των χρημάτων που εισπράττονται ως πρόστιμα για το παραγόμενο διοξείδιο του άνθρακα.

Από τις τρεις αυτές πηγές, τη μεγαλύτερη κατάρρευση καταγράφει η Αγορά Ενέργειας που έπεσε από τα 927 στα 602 εκατομμύρια ευρώ. Η πτώση αποδίδεται στην κάθετη μείωση των τιμών καυσίμων (κυρίως του φυσικού αερίου) λόγω της πανδημίας που μείωσε τη ζήτηση και τα έσοδα κατά 327 εκ. σε έναν χρόνο. Αυτό σημαίνει ότι αν δεν προέκυπτε η πανδημία, ο ΕΛΑΠΕ δεν θα ήταν ελλειμματικός ακόμη και αν λόγω της μείωσης του ΕΤΜΕΑΡ χάθηκαν σε δύο χρόνια άλλα 300 εκ. ευρώ.

Τώρα τρέχουν

Φαίνεται, λοιπόν ότι ο κ. Χατζηδάκης σχεδίαζε χωρίς να προβλέπει το αναπάντεχο. Ποιος θα το χρεωθεί όμως τώρα; Στο υπουργείο ξεκίνησαν την περασμένη Πέμπτη επαφές, αρχικά με τους μεγάλους παραγωγούς αιολικών (ΕΣΗΑΠΕ) με επικεφαλής τον Γ. Περιστέρη της ΤΕΡΝΑ. Τα ρεπορτάζ κατέγραψαν τις διαμαρτυρίες των ισχυρών επιχειρηματιών του κλάδου που ζητούν, μεταξύ άλλων, ενίσχυση από το Ταμείο Ανάκαμψης ή τα πρόστιμα των ρύπων. Σε καμία περίπτωση, πάντως, δεν δέχονται κάποια έκτακτη εισφορά ή «κούρεμα» στις αποζημιώσεις που εισπράττουν.

Την Παρασκευή, τον κ. Χατζηδάκη είδαν οι εκπρόσωποι της Ομοσπονδίας Παραγωγών Φωτοβολταϊκών (ΠΟΣΠΗΕΦ) ζητώντας και εκείνοι αύξηση των εσόδων από τα πρόστιμα ρύπων ή επιβολή και πάλι τέλους στους προμηθευτές. Ομως, εάν αυξηθούν τα έσοδα από τα πρόστιμα των ρύπων για τον ΕΛΑΠΕ, θα τα στερηθεί το Πράσινο Ταμείο και τα προγράμματα για την ηλεκτροκίνηση. Από την άλλη, αν επιβληθεί τέλος στους προμηθευτές, το πιθανότερο είναι το κόστος αυτό να περάσει στην κατανάλωση. Πάντως, οι συγκεκριμένοι επενδυτές ανακοίνωσαν ότι αμέσως μετά τη συνάντηση στο υπουργείο Περιβάλλοντος είδαν και τον Αδωνη Γεωργιάδη. Ο οποίος είναι γνωστό το πόσο θέλει να προστατεύει τις ιδιωτικές επενδύσεις…

Θα αποδειχτεί, λοιπόν, εχθρός της ιδιωτικής πρωτοβουλίας ο Κωστής Χατζηδάκης; Ο ίδιος λέει ότι θέλει να προστατεύσει τη ΔΕΗ και τους καταναλωτές, αλλά υπόσχεται διάλογο με τους επενδυτές δεχόμενος κατά ριπάς τις διαμαρτυρίες τους και τις απειλές ότι θα καταφύγουν στο Μαξίμου.

Οι επενδυτές επικαλούνται τους νόμους και την ευρωεπενδυτική δυσφήμηση της Ελλάδας και αρνούνται να υποστούν δεύτερο «κούρεμα». Οι τράπεζες σφυρίζουν αδιάφορα στο ενδεχόμενο να μειώσουν τα επιτόκια των δανείων των επενδυτών. Ποιοι απομένουν; Οι καταναλωτές της ενέργειας και οι φορολογούμενοι που ίσως κληθούν τελικά να διαβάσουν όλα τα παραπάνω αρκτικόλεξα για να καταλάβουν γιατί πρέπει να πληρώσουν ακριβότερο ρεύμα ή αυξημένους φόρους.