Ο αγώνας για την επιβίωση

«Απελπιστική κατάσταση ενός απελπισμένου λαού, ο κάθε απελπισμένος συμπεριφέρεται απελπιστικά. Χαοτική, παράλογη εποχή…». Βερολίνο 1923. Ενας λύκος μάχεται απελπισμένα άλλους λύκους. Και ο Χανς Φαλάντα γράφει ένα σπουδαίο βιβλίο.

Τα περισσότερα έργα του σπουδαίου Γερμανού συγγραφέα Χ. Φαλάντα -ψευδώνυμο του Ρούντολφ Ντίτσεν- ακολουθούν το λογοτεχνικό ρεύμα της Αντικειμενικής Πραγματικότητας, με κορυφαίο το «Και τώρα, Ανθρωπάκο;» (Gutenberg) που αποτυπώνει μοναδικά όσα σκέφτεται ο συγγραφέας εκείνη την περίοδο που «πεθαίνει» η Δημοκρατία της Βαϊμάρης.

Τι σημαίνει όμως Αντικειμενική Πραγματικότητα; Είναι η συνεχής διαλεκτική σχέση μεταξύ πραγματικού και φανταστικού. Ρεαλιστικό και εξπρεσιονιστικό ταυτοχρόνως. Με αυτό το ιδιαίτερο υλικό πλάθει ο Φαλάντα τους χαρακτήρες και την πλοκή των βιβλίων του.

Ομως στο «Λύκος ανάμεσα στους λύκους», που κυκλοφόρησε σε δύο τόμους για πρώτη φορά από τις εκδόσεις Gutenberg -εξαιρετικά μεταφρασμένο από την Ιωάννα Αβραμίδου-, ο ρεαλισμός κερδίζει. Η ζωή μιλά από μόνη της. Ο συγγραφέας είναι ένας χρονογράφος, ένα διεισδυτικό μάτι στις μεγάλες αλλαγές των καιρών. Ξεκινά να το γράφει το 1936 και εκδίδεται το 1938 επί ναζιστικού καθεστώτος. Ηταν η δική του αντίσταση.

Το «Λύκος ανάμεσα στους λύκους» δεν είναι τίποτα άλλο από την ίδια την ιστορία της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, όπου η Γερμανία παλεύει με τον υπερπληθωρισμό του 1923. Μια μεγάλη οικονομική κρίση οδηγεί τα μεσαία στρώματα στη φτώχεια και την αποσύνθεση της κοινωνίας.

Το μεγάλο αυτό έργο του Φαλάντα, σε έκταση αλλά και σε αξία, μας δίνει μια προσεκτική ματιά στον αγώνα για ακεραιότητα και επιβίωση εν μέσω της οικονομικής καταστροφής μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, που συνέβαλε στην άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία.

Μέσα σε όλα αυτά που συμβαίνουν, υπάρχει ένας άνθρωπος στο κέντρο, ο νεαρός Βόλφγκανγκ Πάγκελ, πρώην αξιωματικός του στρατού, χωρίς δουλειά και χωρίς χρήματα. Ασχολείται μόνο με τα τυχερά παιχνίδια. Σταδιακά ξόδεψε ό,τι είχε και δεν είχε σε μια χαμένη μάχη με την τύχη, προσπαθώντας να επιβιώσει αυτός και η φίλη του, η Πέτρα.

Σημειώστε αυτό το όνομα. Δεν δόθηκε τυχαία. Θα είναι ο βράχος που πάνω του θα στηριχτεί. Η Πέτρα είναι η ελπίδα σε έναν κόσμο που καταρρέει.

Τυχαίο όμως δεν είναι και το Βολφ, που σημαίνει λύκος. Ενας νεαρός λύκος ανάμεσα στους άλλους λύκους. Γιατί όλοι οι ήρωες μετατρέπονται τελικά σε λύκους. Αλλοι καταφέρνουν να επιβιώσουν και άλλοι όχι.

Για να ξεφύγει από την τρέλα του Βερολίνου υπό υπερπληθωρισμό, ο Πάγκελ εγκαταλείπει την Πέτρα και καταλήγει σε ένα κτήμα, τον «Πύργο», που διαχειρίζεται ένας πρώην ίλαρχος, ο φον Πράκβιτς, και συνεργάζεται με έναν άλλο πρώην ανώτερο αξιωματικό, τον φον Στούντμαν. Ο πρώτος τόμος αφηγείται μόνο ένα εικοσιτετράωρό τους.

Ο Στούντμαν και ο Πράκβιτς είναι δύο χαρακτήρες με πολύ διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντιμετώπισης της κρίσης που μαστίζει τη χώρα. Ο Πράκβιτς πιστεύει ότι πρέπει να ανατραπεί η κυβέρνηση για να αποκατασταθεί η τάξη. Ο Στούντμαν, από την άλλη πλευρά, είναι προσεκτικός και συστηματικός: «Μοιάζει πολύ με τον στρατό. Διαταγή, υπακοή, άψογη οργάνωση». Και οι δύο όμως αποτυγχάνουν, πέφτουν έξω.

Δεκάδες χαρακτήρες παρουσιάζονται στον πρώτο τόμο του βιβλίου. Χρειάστηκε να τους σημειώνω για να παρακολουθώ ποιος σχετίζεται με ποιον και τι. Στον δεύτερο τόμο, που κυλά πιο γρήγορα κι ας καλύπτει ένα διάστημα περίπου πέντε μηνών, εισάγει μερικούς ενδιαφέροντες νέους χαρακτήρες που συνδυάζονται επιτυχώς με αυτούς των κύριων από το πρώτο μέρος. Δεν υπάρχει «άστοχη» σελίδα σε αυτό το μυθιστόρημα. Αφθονούν συγκρούσεις, αντιπαλότητες, ίντριγκες και απάτες.

Ο Φαλάντα έχει εξαιρετική λογοτεχνική ικανότητα στο να περιγράφει τους δευτερεύοντες χαρακτήρες με την ίδια αξία που περιγράφει τους κεντρικούς. Ο μικρόκοσμος της μεγαλούπολης αλλά και της επαρχίας γίνεται προσιτός και οικείος σε μας μέσα στην εκτενή τοιχογραφία του Φαλάντα.

Ο συγγραφέας αγαπά τα «μαύρα πρόβατα» της κοινωνίας. Αλλωστε ήταν κι αυτός ένα μαύρο πρόβατο. Ηταν φτωχός, άλλαξε πολλά επαγγέλματα, κατέφυγε στο αλκοόλ και στα ναρκωτικά, έζησε σε άσυλο και ένιωθε πάντα ένας απόκληρος της εποχής του. Προσπάθησε να παραμείνει τίμιος και αξιοπρεπής και να συμπαρασταθεί στους ανθρώπους που η ζωή τούς φέρθηκε σκληρά.

Εστιάζει σε όλα του τα βιβλία στα καθημερινά γεγονότα με γλώσσα άμεση και εύκολη ώστε να τον καταλαβαίνουν όλοι. Οι ήρωές του φάσκουν και αντιφάσκουν, όμως οι αλλαγές στους χαρακτήρες του αντιπροσωπεύουν το πόσο οι αβέβαιες στιγμές και η βαθιά οικονομική δυσκολία οδηγούν τον άνθρωπο εναντίον του φίλου του, του εργοδότη του, του υπαλλήλου του και όλων εναντίον όλων για την επιβίωση.

Δεν είναι μόνο η οικονομική κρίση που επιβάλλεται από τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, αλλά και η γαλλική κατοχή της βιομηχανικής καρδιάς της Γερμανίας. Και τα δύο συμβάλλουν σε ακόμα μεγαλύτερη πολιτική αναταραχή και οικονομική αποδιάρθρωση. Οι μακροοικονομικοί παράγοντες φτάνουν στο επίπεδο του ατόμου και αλλάζουν δραματικά τη ζωή.

Μεταφέροντας το πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό γεγονός στο καθημερινό βίωμα, ο Φαλάντα καθιστά το μυθιστόρημά του ένα μεγάλο δοκίμιο για να κατανοήσει κάποιος την Ιστορία μέσω συγκεκριμένων μηχανισμών της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Είναι ένας μεγάλος συγγραφέας και αυτό είναι ένα απαραίτητο βιβλίο για όλους. Εμπίπτει σε αυτήν την κατηγορία λογοτεχνίας που μόλις το διαβάσει κάποιος μπορεί να αλλάξει ολόκληρη την αντίληψή του για τον κόσμο.