Ο άγγελος της ιστορίας με τις λέξεις του να οπισθοχωρούν

Οι λέξεις είναι τα κάστρα του ποιητή, τα τελευταία οχυρά πριν θεαθεί γυμνός να περιφέρεται στις βεβηλώσεις του κόσμου και τους εχθρούς. Τα κάστρα του, τα εκπορθούμενα μέρη του λόγου, γίνονται ερείπια όταν οπισθοχωρούν οι σημασίες τους κι αναδύεται ο άγγελος της ιστορίας. Η φωνή του έχει τις αδικημένες φωνές που δεν πρόλαβαν να μιλήσουν. Αυτές που ακόμη κι αν τις ακούσουμε «πριν το φως» δεν ξεκινούν να ζήσουν, αλλά να γνωρίσουν τον θάνατο.

Μ’ αυτόν που παίζει σκάκι ο έρωτας. Ετσι, άλλες φορές τα ερείπια του κόσμου γίνονται τα δικά μας ερείπια κι άλλες φορές λαμπρυνόμαστε μέσα στον μοντερνισμό, τη χειραφέτηση, τη μοναξιά και την αναδυόμενη υποκειμενικότητα, σπουδάζοντας γκρεμούς, αλήθειες, προδοσίες, φόνους, καθρέφτες, σκοτάδια, ναυάγια, κόλαση και ομορφιά. Τότε επιστρέφουμε στην παιδική ηλικία. Σαν να μην προηγείται αλλά να έπεται.

Και πριν την αναγνωρίσουμε ως τέτοια να μαθαίνουμε μόνο την κακή εκπαίδευση. «Γείτονες βαρετοί, δάσκαλοι κτήνη», ο στίχος του ποιητή. Μικρή αναγγελία μιας κατάληψης.

Μιλάμε για την ποιητική συλλογή «Και τα σκυλιά κοιτούσαν δακρυσμένα» (2020) του Παντελή Ροδοστόγλου από τις εκδόσεις Κυψέλη. Η Κυψέλη είναι η γειτονιά μου κι ο ποιητής ο περαματάρης που τόσα χρόνια τώρα, με τα «Διάφανα Κρίνα», τους «Goodbye Βlue Sky» και τις «Μπαλάντες για φόνους» μάς περνά απέναντι.

Η ποίηση του Παντελή Ροδοστόγλου μάς συντροφεύει τόσα χρόνια πια, σχεδόν τριάντα. Και την έχουμε σε ένα βιβλίο με τριάντα ποιήματα που δημοσιεύονται για πρώτη φορά. «Στίχοι και ποιήματα», αυτός είναι ο υπότιτλος. Οι στίχοι του είναι μέσα στον προφορικό λόγο σήμερα των νέων που γέρασαν πρόωρα.

Είναι στα λόγια μας ο ποιητής, σαν να ξέφυγε από την κατάρα της γραφής ως λήθη των ανθρώπων. Και η μουσική των πιο πολλών από αυτούς τους στίχους είναι ο ήχος της αναγγελίας του Μεσοπόλεμου και των καιρών που ζούμε. Ξέρες, εξορίες, ουτοπίες, μέσα κι έξω και πιο πολύ το σκοτάδι από το φως. Γιατί αν ο θάνατος βαστιόταν μακριά μας με έναν τρόπο στην καταναλωτική κοινωνία μας, τώρα με την πανδημία ήρθε πιο κοντά. Και οι γύπες είναι από πάνω μας.

Η ποίησή του έχει έναν νέο πραγματολογικό ορίζοντα να διαβαστεί, αυτόν της πανδημίας. Και μάλιστα πιο απόμακρο από τη φιλοσοφία της πρότερης περιόδου που αναζητούσε το τέλος της περατότητας. Και η φαινομενολογική ματιά του, για να μην είναι ο κόσμος μόνο έννοιες, σώζεται μέσα από τα μάτια των παιδιών. Αυτά τα παιδιά που γινόμαστε, αυτά που επιθυμούμε, αυτά που ήρθαν στον κόσμο, αόρατα κι ορατά κι αυτά πριν το φως, εξαρτημένα από την κοινότητα των μεγαλύτερων και την ειμαρμένη.

Μα δεν είναι μόνο η ποίηση του ποιητή. Το τετράπτυχό του -πριν το φως, θάνατος, έρωτας, παιδί- είναι αδιαίρετο με τον μόχθο και την πολιτική της εργατικής τάξης μας. «Πικρό ψωμί της εργατιάς» και πιο πολύ πικρή η αγάπη. Αδιαίρετο το πνευματικό με το χειρωνακτικό. Το μεροκάματο κρίνει τις λέξεις που περιμένουν να πάρουν τη σειρά τους και η κούραση, για το πόσα θα πούμε και με ποιες δυνάμεις. Κι αν είναι λίγες οι δυνάμεις μας και οι στίχοι μας θα είναι το κουρασμένο σώμα μας. Μα η επιθυμία, αινιγματώδης λάμψη, εκεί που κοιμάται ονειρεύεται. Και πετιέται αίφνης σαν μπουκάλι μπρος μας να γίνει ελπίδα και πολιτική. Τι να κάνω, να διορθώσω τον δρόμο μου στο τρίστρατο του Οιδίποδα με τις γραμμές που κινούμαστε πάνω τους; Και πώς να πάρω τον δρόμο μου στα χέρια μου μεγαλώνοντας την ευθύνη μου.

Η αισθητική σύντομα γίνεται ηθική. Ο μόχθος αφήνει τη χειρονομία στην ποίησή του, τον κόσμο της αφής. Και τα τρία -μόχθος, ποίηση και πολιτική- χρήσιμα τελικά για την παιδαγωγική. Στη συντριβή της αγάπης η χάρη έρχεται με ένα νέο ραντεβού με τον θάνατο. Κι αν αλωνίζει, εμείς σπέρνουμε. Κι ο σπόρος των ερειπίων, αυτός που κάνει την ομορφιά να είναι «παρά μόνο το βλέμμα που τη φρίκη κοιτά κι όμως να αντέχει», είναι αυτός που ζητάει να δοθεί.

Ποίηση, μόχθος, τρέλα και πολιτική. Αυτό είναι που μας κάνει να εργαζόμαστε καθημερινά και να μεριμνούμε για τον κόσμο. Κι αν ο κόσμος αποδιοργανωθεί; Πέσει και τέτοιος λοιμός κι άλλος λιμός; Στον δρόμο για τον Κολωνό κι εσύ Αντιγόνη. Μόνοι με τους μόνους. Τότε «τα σκυλιά κοιτούσαν δακρυσμένα» αυτόν «που τόσο αγάπησε τον κόσμο». Το αναδυόμενο υποκείμενο είναι πια τα παιδιά που τον έβριζαν «πίσω από το Γκάζι». Μια θεατρική σκηνή ταιριαστή με τον τόπο αυτόν.

Τα παιδιά αυτά αναδύονται μέσα από τους στίχους του ποιητή σαν να τα έφερε η θάλασσα. Είναι οι παιδικοί φίλοι, τα αγόρια του καλοκαιριού, «με τα χέρια τους ξερά κλαδιά στην άμμο», τα χαμένα παιδιά «που ονειρεύονται λύκους στις στέπες» και γίνονται «μια βιογραφία σε διαρκή κίνηση», αυτά είναι τα παιδιά του ποιητή, αυτά που θυμούνται το σπίτι που γεννήθηκαν και τη μοίρα τους να τα κοιτά από πάνω. Αυτό που κάνουμε εμείς οι μεγάλοι είναι «να σπείρουμε τους εφιάλτες μιας χαμένης γενιάς». Και να πούμε πως μας περιμένει η χαρά, ένα μεγάλο πανηγύρι. Να λοιπόν! Τα κάστρα πάρθηκαν και τα σύνορα χάθηκαν ανάμεσα στον καθημερινό λόγο και στον ποιητικό.

Να βρούμε λοιπόν ένα εξωστρεφές σχολείο αυτών των παιδιών. Η φωνή-κραυγή του ποιητή είναι αυτή που ταιριάζει στο ραδιόφωνο των παιδιών. Αυτή που κάνουμε εκπομπές για να ακουστούν στα ερείπια της πόλης. Και να χαμογελάσουν όλοι αυτοί στα παιδιά που αισθάνονται πως επέζησαν. Η μουσική να είναι ο απόηχος. Ο άσωτος αδερφός πήρε τον αδερφό του να φύγουν μακριά από τους γονείς. Το αρχείο αυτό των χαμένων παιδιών θα συγκρατήσει την τελευταία οπισθοχώρηση των λέξεων. Τα κάστρα τους είναι φτιαγμένα στην άμμο. Θα γίνουν βασιλιάδες. Θα κάνουν κυβέρνηση. Θα έχουν συνέλευση. Θα έχουν ραδιόφωνο και εφημερίδα. Θα έχουν παιδικό δικαστήριο. Θα έχουν κοινότητα. Κι έχει άμπωτη.

*Δάσκαλος, μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας «Το Σκασιαρχείο»