Οι «Λαμπράκηδες», τα «μαύρα καλσόν» και η εγκύκλιος 1010

Ηταν τέλη Απρίλη με αρχές Μαΐου του 1965, πριν μισό αιώνα και κάτι. Τη χώρα κυβερνάει η Ενωση Κέντρου με τον Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος εκτός από πρωθυπουργός, ήταν και υπουργός Παιδείας. Στο Γυμνάσιο «Κηροπλάστης» των Σερρών, στο οποίο φοιτούσα, καταφθάνει «εμπιστευτικό» έγγραφο της Εθνικής Ασφάλειας Σερρών, με το οποίο κοινοποιούνταν σε όλα τα σχολεία της χώρας μία εγκύκλιος με την υπογραφή του πρωθυπουργού. Επρόκειτο για την περιβόητη εγκύκλιο «1010», βάσει της οποίας απαγορευόταν στους μαθητές να είναι μέλη της αριστερής Νεολαίας Λαμπράκη.

Ποια ήταν η συνέχεια; Συνήλθε αμέσως το συμβούλιο των καθηγητών και μου επέβαλε ποινή αποβολής 17 ημερών από το Γυμνάσιο και μείωση της διαγωγής, με βάση και τη φοβερή κατηγορία ότι εκτός από μέλος της Νεολαίας Λαμπράκη, είχαμε οργανώσει μαζί με δύο άλλους μαθητές, τον Βασίλη Τζανακάρη και τον Μανώλη Παπαδόπουλο, δύο ογκώδη μαθητικά συλλαλητήρια στις Σέρρες για το 15% στην Παιδεία και το Κυπριακό.

Θυμήθηκα αυτή την κατάπτυστη αντικομμουνιστική εγκύκλιο 1010, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 55 χρόνων από την έκδοσή της δεδομένου ότι πρέπει να διδασκόμαστε από τα παθήματα του παρελθόντος, αποφεύγοντας τη μικροπολιτική κομματική τύφλωση, αλλά και απομονώνοντας ακροδεξιές πρακτικές που με μαθηματική ακρίβεια οδηγούν στην εκτροπή και τον βιασμό της Δημοκρατίας.

Για να μην ξεχνάμε, ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε ανέλθει στην εξουσία νικώντας στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964, με σημαία του τον αγώνα κατά της «επάρατης Δεξιάς». Είχε λάβει το 52,72% των ψήφων και 171 έδρες, εκμεταλλευόμενος και την πολιτική αφέλεια του αριστερού κόμματος της ΕΔΑ, η οποία στο όνομα της νίκης των «δημοκρατικών δυνάμεων», κάνοντας αβάντα στον αρχηγό της Ε.Κ., δεν είχε κατεβάσει υποψηφίους στις μονοεδρικές περιφέρειες, τις οποίες φυσικά και κέρδισε πανηγυρικά ο Παπανδρέου.

Σε ανταπόδοση γι’ αυτή την ευεργεσία, ο «Γέρος της Δημοκρατίας», σχηματίζοντας κυβέρνηση στην οποία μετείχαν γνωστοί για τις σχέσεις τους με το Παλάτι δεξιοί πολιτικοί (όπως ο Στέφανος Στεφανόπουλος που είχε αναλάβει αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, για να πρωτοστατήσει αργότερα στην κυβέρνηση των αποστατών, ή ο Πέτρος Γαρουφαλιάς στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας, ο Ιωάννης Τούμπας στο Εσωτερικών κ.ά.), ξέχασε τα προεκλογικά του συνθήματα και στράφηκε σχεδόν αποκλειστικά κατά της Αριστεράς.

Η νεολαία

Πρώτος στόχος, το κίνημα της δημοκρατικής νεολαίας που είχε απογειωθεί μετά τη δημιουργία της Νεολαίας Λαμπράκη, η οποία έφερε το όνομα του δολοφονημένου βουλευτή και μαραθωνοδρόμου της ειρήνης, Γρηγόρη Λαμπράκη. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα μετά τη στυγερή εκείνη πολιτική δολοφονία, περισσότεροι από 50.000 νέοι είχαν ενταχθεί στη νεολαιίστικη οργάνωση, η οποία εκτός από την πολιτική, ανέπτυσσε και μία εκπληκτική πολιτιστική δραστηριότητα, δημιουργώντας πάνω από 180 Λέσχες Πολιτισμού σε όλη τη χώρα, με πρωτοβουλία και του προέδρου της Νεολαίας Λαμπράκη, Μίκη Θεοδωράκη.

Για την ιστορία, πρέπει να πούμε ότι λίγες μέρες μετά τη δολοφονία του μαραθωνοδρόμου της ειρήνης, είχε δημιουργηθεί αρχικά η Δημοκρατική Κίνηση Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης, αναπτύσσοντας δραστηριότητα κυρίως σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, η οποία, δεκαπέντε μήνες αργότερα, μαζί με τη Νεολαία της ΕΔΑ, ήταν οι συνιδρύτριες και συναποτέλεσαν τη Νεολαία Λαμπράκη.

Οι «Λαμπράκηδες» κατόρθωσαν με τις πλούσιες δραστηριότητές τους να ριζοσπαστικοποιήσουν σημαντικά στρώματα της κοινωνίας, αλλά και μεγάλο κομμάτι της ελληνικής νεολαίας. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της Κίνησης Νέων «Φίλοι του χωριού», που δημιούργησε η Νεολαία Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη με επικεφαλής τη γεωπόνο Καίτη Τσαρουχά.

Μέλη της, δεκάδες νέοι επιστήμονες, φοιτητές και άλλοι, που όργωναν καθημερινά τα χωριά της Μακεδονίας, κάνοντας εθελοντικά στα καφενεία ενημερωτικές διαλέξεις για επίκαιρα θέματα (ιατρικά, αγροτικά, πολιτιστικά, αθλητικά κ.λπ.), αλλά επίσης και προβολές, με μία φορητή κινηματογραφική μηχανή που κουβαλούσαν, ενώ τέλος διένειμαν βιβλία μιας ιδιότυπης κινητής «δανειστικής βιβλιοθήκης» της Κίνησης κ.ά.

Το δομημένο στον αντικομμουνισμό μετεμφυλιοπολεμικό κράτος της εποχής επιχειρεί με κάθε μέσο να ανακόψει εκείνο το αριστερό κίνημα νεολαίας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η εκτρωματική εγκύκλιος «1010» που αφορούσε αποκλειστικά τη δίωξη των Λαμπράκηδων μαθητών, ήρθε σε μία εποχή που στην Αθήνα πραγματοποιούνταν το ιδρυτικό συνέδριο της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, όπως ήταν ο πλήρης τίτλος της οργάνωσης.

Τόσο η κυβέρνηση της Ενωσης Κέντρου όσο και η αντιπολίτευση της δεξιάς ΕΡΕ προσπαθούν με κάθε τρόπο, και κυρίως με την επιστράτευση του «μπαμπούλα» του κομμουνισμού να ανακόψουν εκείνη την ανοδική πορεία. Αμίμητη έμεινε η αγόρευση στη Βουλή του αρχηγού της ΕΡΕ -μετά τη φυγή του Κων. Καραμανλή στο Παρίσι- Παναγιώτη Κανελλόπουλου, ο οποίος έφτασε στο σημείο ισχυριστεί ότι… «οι Λαμπράκισσες φορούν μαύρες κάλτσες, για να παρασέρνουν με τα ερωτικά τους τερτίπια τους αξιωματικούς του Ελληνικού Στρατού και να τους προσηλυτίσουν στον κομμουνισμό»!!!

Εκείνη η υπέροχη δραστηριότητα της Νεολαίας Λαμπράκη, που υπήρξε το μεγαλύτερο κίνημα της ελληνικής νεολαίας μετά την ΕΠΟΝ, παρότι κράτησε πολύ λίγο, μόλις δύο χρόνια, μέχρι το 1967 που έγινε το πραξικόπημα της χούντας, άπλωσε βαθιές ρίζες. Ετσι, δεν είναι τυχαίο που οι «Λαμπράκηδες» μαζί με τα μέλη της ΕΔΑ αποτέλεσαν τη βασικότερη δεξαμενή του αντιδικτατορικού αγώνα, όταν τα τανκς των πραξικοπηματιών έβαλαν στον «γύψο» τη χώρα.

Η συνέχεια της αποβολής

Είχε όμως και συνέχεια εκείνη η αποβολή μου και, χωρίς να το γνωρίζω, μπλέχτηκε άθελά μου και ο επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης Σερρών, όπως πληροφορήθηκα μισό αιώνα αργότερα, όταν πριν από λίγο καιρό έπεσε στα χέρια μου ο φάκελος που τηρούσε η Ασφάλεια για την αφεντιά μου. Τι είχε συμβεί;

Η απόφαση εκείνη του συλλόγου των καθηγητών πήγε για επικύρωση στη Γενική Επιθεώρηση Μέσης Εκπαίδευσης Σερρών. Ο αναπληρωτής επιθεωρητής (δεδομένου ότι ο κανονικός είχε συνταξιοδοτηθεί) Αθανάσιος Δουνδουλάκης, κρίνοντας υπερβολική την εξοντωτική ποινή, τη μείωσε από 17 σε 10 μέρες και τη διαγωγή μου από «επίμεμπτη» σε «καλή».

Ποιος είδε τότε τον Θεό και δεν τον φοβήθηκε. Αμέσως ο διοικητής της Διοίκησης Χωροφυλακής Σερρών, αντισυνταγματάρχης Ευθύμιος Τσούτσιας, στέλνει απόρρητο έγγραφο προς το υπουργείο Δημόσιας Τάξης και τη Γενική Διεύθυνση Εθνικής Ασφάλειας στην Αθήνα, ζητώντας να διερευνηθεί το ποιόν και τα φρονήματα του επιθεωρητή, θεωρώντας ότι «μείωσε κατά τρόπον ανεξήγητον την αρχικώς επιβληθείσαν ποινήν ενώ θα ηδύνατο να επαυξήσει ταύτην ή να αφίση αυτήν ως έχει, διότι κατά την γνώμην μου η εν προκειμένου τιμωρία του μαθητού τούτου θα είχεν ως αποτέλεσμα να τεθή φραγμός εις την περαιτέρω διάβρωσιν της μαθητιώσης νεολαίας εις την περιοχήν μου».

Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Ο μεν Δουνδουλάκης απομακρύνθηκε γρήγορα από τη θέση του επιθεωρητή και γνώρισε διώξεις αργότερα από το δικτατορικό καθεστώς, ενώ ο αστυνομικός διευθυντής πήρε προαγωγή και μετατέθηκε ευμενώς στη Θεσσαλονίκη, ενώ το όνομά του αναφέρθηκε σε περιπτώσεις καταδίωξης αγωνιστών του αντιδικτατορικού αγώνα.

Το κείμενο της Εγκυκλίου 1010

Για την Ιστορία, η εγκύκλιος 1010 του Γεωργίου Παπανδρέου έχει ως εξής:

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Πρόεδρος Κυβερνήσεως καὶ Ὑπουργὸς Ἐθνικῆς Παιδείας καὶ Θρησκευμάτων
Ἀριθ. Ἐμπ. Πρωτ. 1010, Ἐμπιστευτικόν
Ἐν Ἀθήναις τῇ 11ῃ Μαρτίου 1965

ΠΡΟΣ: Τοὺς Γενικοὺς Ἐπιθεωρητὰς Μέσης Ἐκπαιδεύσεως

Πανταχόθεν καταγγέλλεται ὅτι ἡ κομμουνιστικὴ Νεολαία Λαμπράκη καταβάλλει μεγάλας προσπαθείας προσεταιρισμοῦ μαθητῶν τῶν Γυμνασίων.
Βεβαίως, ἐφ’ ὅσον διεπιστώθη ποσοστὸν 12% ὀπαδῶν τῆς ΕΔΑ κατὰ τὰς τελευταίας ἐκλογάς, εὐνόητον εἶναι ὅτι θὰ ὑπάρχουν καὶ μαθηταὶ ἐμποτισμένοι ἀπὸ τὰς οἰκογενείας των μὲ ἀριστερὰν ἰδεολογίαν.

Καὶ αὐτούς, βεβαίως, κατὰ πρῶτον λόγον, θὰ χρησιμοποιῇ ἡ κομμουνιστικὴ προπαγάνδα πρὸς προσηλυτισμὸν τῶν νέων.

Ἐφιστῶ διὰ τοῦτο καὶ πάλιν τὴν προσοχὴν ὅλων τῶν Καθηγητῶν τῶν Γυμνασίων καὶ τοὺς καθιστῶ ὑπευθύνους διὰ πᾶσαν δραστηριότητα τῆς Νεολαίας Λαμπράκη. Ὁ Κομμουνισμὸς εἶναι ἐχθρὸς καὶ τοῦ Ἔθνους καὶ τῆς Δημοκρατίας. Καὶ τοῦτο πρέπει νὰ καταστῇ συνείδησις τῆς Νέας Γενεᾶς.

Ὁ Ἐθνικὸς φρονηματισμός, καθὼς καὶ ἡ ἠθικὴ καὶ πολιτικὴ ἀγωγὴ τῶν μαθητῶν εἶναι ἡ πρώτη ἀποστολὴ τοῦ Διδασκάλου. Καὶ εἰς αὐτὴν ὀφείλουν νὰ ἐπιδοθοῦν.

Τὰ ἰδικά μας ἰδανικὰ εἶναι τὰ ἰδανικὰ τοῦ Ἑλληνοχριστιανικοῦ Πολιτισμοῦ.

Ἐλευθερία (Ἐθνικὴ καὶ Πολιτική) καὶ Δικαιοσύνη. Ἀγάπη καὶ Θυσία. Αὐτὰ εἶναι τὰ ἰδεώδη μας καὶ μὲ αὐτὰ πρέπει νὰ ἐμποτισθῆ ἡ Νέα Γενεά. Ἑλλὰς καὶ Δημοκρατία. Ἀληθὴς Δημοκρατία.

Πᾶσα ἐκτροπὴ πρέπει νὰ κολάζεται αὐστηρότατα. Καὶ ἂν συμβῇ νὰ ὑπάρξουν διδάσκαλοι, ὄχι ἀνήκοντες, ἀλλὰ καὶ ἁπλῶς συμπαθοῦντες ἢ ἀνεχόμενοι τὴν κομμουνιστικὴν προπαγάνδαν, δὲν ἔχουν θέσιν εἰς τὴν Ἐκπαίδευσιν.

Ὅσοι πιστεύουν εἰς τὰ ἰδεώδη των, τὰ ὑπερασπίζουν. Καὶ τὴν ὑπεράσπισιν τῶν ἰδανικῶν μας καὶ τὴν ἔμπνευσιν, ἐπιβάλλεται νὰ θέσῃ ἡ Ἑλληνικὴ Δημοκρατία εἰς τὸν ἐκπαιδευτικὸν κόσμον.

Γνωρίζω, ὅτι ἔχουν μέχρι τοῦδε ἐκδοθῇ ὑπὸ τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας πολλαὶ σχετικαὶ ἐγκύκλιοι. Ἀλλὰ ἐπεθύμουν, λόγῳ μεγάλης σοβαρότητος τοῦ θέματος, νὰ ἐπικοινωνήσω καὶ ἐγὼ προσωπικῶς μεθ’ ὑμῶν. Παρακαλῶ, ὅπως εἰς τὸ τέλος ἑκάστου μηνὸς ὑποβάλλητε (Ὑπουργεῖον Παιδείας, Γραφεῖον Ὑπουργοῦ – Ἐμπιστευτικῶς) σχετικὴν ἔκθεσιν.

Δεχθῆτε καὶ διαβιβάσατε πρὸς ἅπαντας, διδάσκοντας καὶ διδασκομένους, τοὺς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς μου.

Γεώργιος Παπανδρέου 

*Δημοσιογράφος-συγγραφέας, πρώην γενικός διευθυντής του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων