Το τραύμα, σε ψυχικό επίπεδο, ορίζεται ως ένα υπέρμετρα στρεσογόνο γεγονός που το υποκείμενο αδυνατεί να «μεταβολίσει». Ακόμα και όταν το αποσιωπά, ακόμα και όταν το απωθεί. Αφότου αποφασίσει να μιλήσει, ξεκινά ένας διάλογος γύρω από τη χρονική απόσταση της εξομολόγησης και του διαπραχθέντος εγκλήματος, υπενθυμίζοντας σε όλους πως ο κυρίαρχος λόγος είναι γένους αρσενικού, με αποτέλεσμα ο λόγος των γυναικών να εκλαμβάνεται ως συναισθηματικός ή ακόμα και υστερικός.
Γιατί ο χρόνος που χρειάζεται ένας άνθρωπος για να μεταβολίσει το τραύμα σε λόγο γίνεται πεδίο δημόσιας διαμάχης; Είναι άραγε το -«επαίσχυντο» για κάποιους- περιεχόμενο της αφήγησης που βουλώνει τα αυτιά των ακροατών; Ποιος είναι ο ρόλος του ηγεμονικού λόγου στη διαχείριση μιας εγκληματικής πράξης τόσο από το ίδιο το θύμα όσο και από την κοινωνία στην οποία ζει;
Μια γυναίκα, ολυμπιονίκης, καταγγέλλει τον βιασμό της από υψηλόβαθμο παράγοντα της Ελληνικής Ιστιοπλοϊκής Ομοσπονδίας αφού έχουν περάσει 23 χρόνια σιωπής μέχρι να καταφέρει να προβεί στην αποκάλυψη μιας τραυματικής εμπειρίας. Το τραύμα, σε ψυχικό επίπεδο, ορίζεται ως ένα υπέρμετρα στρεσογόνο γεγονός που το υποκείμενο αδυνατεί να «μεταβολίσει». Ακόμα και όταν το αποσιωπά, ακόμα και όταν το απωθεί.
Αφότου αποφασίσει να μιλήσει, ξεκινά ένας διάλογος γύρω από τη χρονική απόσταση της εξομολόγησης και του διαπραχθέντος εγκλήματος, υπενθυμίζοντας σε όλους πως ο κυρίαρχος λόγος είναι γένους αρσενικού με αποτέλεσμα ο λόγος των γυναικών να εκλαμβάνεται ως συναισθηματικός ή ακόμα και υστερικός.
Ετσι, λαμβάνει χώρα ένας δεύτερος βιασμός, εκείνος της αμφισβήτησης, της ντροπής και της ενοχής. Και σε αυτό το αίσθημα οφείλονται συχνά η σιωπή και η μεταχρονολογημένη καταγγελία, δεδομένου πως η ταπείνωση του υποκειμένου μέσα από τη γλώσσα και τα συμφραζόμενα αποτελεί ακόμα μία τραυματική διαδικασία.
Σύμφωνα με τη θεωρία της Dale Spender, οι έννοιες των λέξεων έχουν καθοριστεί -και συνεχίζουν να καθορίζονται- από τα άτομα που κατείχαν ή κατέχουν την εξουσία, δηλαδή κατά κύριο λόγο από άνδρες. Ετσι, οι έμφυλες εκφράσεις έχουν δημιουργήσει -και συνεχίζουν να δημιουργούν- έμφυλες ταυτότητες, με αποτέλεσμα η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και τη σεξουαλικότητά μας να είναι κατασκευασμένη από νόρμες που διαμορφώθηκαν από το ισχυρό φύλο μέσα στον χώρο και στον χρόνο.
Κάθε μυστικό, λένε οι ειδικοί, έχει δύο πύλες εισόδου: την κοινωνία και την οικογένεια. «Ο,τι δεν λέγεται με λόγια, λέγεται μέσα από χειρονομίες, συμπεριφορές, εκφράσεις του προσώπου», γράφει ο Γάλλος ψυχαναλυτής Σερζ Τισερόν στα «Οικογενειακά Μυστικά», εξηγώντας μας τους τρόπους με τους οποίους τα μυστικά λειτουργούν υποδόρια, τραυματίζοντας ακόμα και τους απογόνους, εκτός από το ίδιο το θύμα.
Αν υπάρχει ένα νέο ερώτημα που θέτει αυτή η υπόθεση μοιράσματος μιας τραυματικής εμπειρίας, αφορά τους λόγους απουσίας ευήκοων ώτων και το είδος του κοινωνικού-πολιτισμικού-πολιτικού πλαισίου όπου λαμβάνει χώρα ένα τραύμα ή ένα έγκλημα.
Γιατί μια γυναίκα φέρει το τραύμα της για χρόνια σιωπηλά υπό τον φόβο πως θα αντιμετωπιστεί με χλεύη ή οίκτο αν μιλήσει γι’ αυτό; Γιατί η σιωπή της επικρίνεται ως συνενοχή και η εξομολόγησή της αντιμετωπίζεται με καχυποψία; Πόσο σύντομος είναι ο δρόμος από τον γλωσσικό σεξισμό στην έμφυλη βία;
Η αποκάλυψη της εγκληματικής πράξης την οποία υπέστη η Σοφία Μπεκατώρου και ο τρόπος με τον οποίο επικρίθηκε -σε πρώτο χρόνο η σιωπή της και σε δεύτερο χρόνο το κίνητρο της εξομολόγησής της- είναι ακόμα μία αφορμή για να θυμηθούμε τον καθοριστικό ρόλο της γλωσσικής διεπίδρασης στην κοινωνία, δηλαδή πώς νομιμοποιείται η έμφυλη βία μέσα από την ίδια τη γλώσσα και πώς συσχετίζεται το εγκληματικό φαινόμενο με ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών σχέσεων.
Είναι γνωστό πως ακόμα και σήμερα σε πολλά σημεία του ορίζοντα η βία κατά των γυναικών δεν εκλαμβάνεται καν ως έγκλημα, ενώ στη γλώσσα πολλών πληθυσμών υπάρχουν ολόκληρες φράσεις που κανονικοποιούν την έμφυλη βία. Η συγγραφέας και λέκτορας Εγκληματολογίας Σοφία Βιδάλη στο «Εγκλημα και Κοινωνία» προσεγγίζει την πολυπλοκότητα του εγκληματικού φαινομένου ως κοινωνικού και τη συσχέτισή του με ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών σχέσεων, περιλαμβανομένων των σχέσεων εξουσίας, και όχι με τις «οντολογικές» ιδιότητες του εγκληματία. Με στόχο να αναδειχτεί η θέση του εγκλήματος στον δημόσιο λόγο και κατ’ επέκταση ο κοινωνικός και πολιτικός του χαρακτήρας.
Το ύφος της ανακοίνωσης της Ομοσπονδίας Ιστιοπλοΐας είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα για το πώς και σε ποιο βαθμό τα έμφυλα στερεότυπα συμβάλλουν στη δημιουργία ενός σύμπαντος «ματσισμού», όπου η βία κατά των γυναικών κανονικοποιείται, και πώς η ίδια η κοινωνική πραγματικότητα ευνοεί συχνά τον σχηματισμό μυστικών, αναγκάζοντας τα θύματα να σιωπούν.
Αξίζει να αναφέρουμε πως η Σοφία Μπεκατώρου ήταν η πρώτη από τον χώρο του αθλητισμού που προέβη σε μια τέτοια εξομολόγηση. Οι καταγγελίες της πυροδότησαν, ωστόσο, μια σειρά αποκαλύψεων από άλλες γυναίκες, κυρίως αθλήτριες αλλά όχι μόνο. Ενδεικτικά η πρώην διεθνής αθλήτρια της υδατοσφαίρισης και πρωταθλήτρια του τριάθλου, Μάνια Μπικόφ, περιέγραψε σε ανάρτησή της όσα υπέστη πριν από 30 χρόνια από γιατρό της εθνικής ομάδας πόλο. Η κολυμβήτρια τεχνικής κολύμβησης Ραμπέα Ιατρίδου αποκάλυψε πως πριν από 27 χρόνια φοβήθηκε και αποσιώπησε μια αντίστοιχη εμπειρία λόγω ντροπής. Η Μαρίνα Ψυχογιού, μέλος της εθνικής ομάδας ιστιοπλοΐας 1988-98 και ολυμπιακό στέλεχος αγώνων της World Sailing, κατέθεσε τη δική της ιστορία σεξουαλικής παρενόχλησης. Το ίδιο και μια φοιτήτρια από το ΑΠΘ.
Κι όμως, στην αρχή κανένας δεν άκουσε την ολυμπιονίκη. Η αποκάλυψή της εκλήφθηκε προφανώς ως ακόμα μία γυναικεία μαρτυρία σε ένα γυναικείο περιοδικό. Ισως γιατί στο πολιτισμικό πλαίσιο η γυναίκα -ως υποκείμενο- συγκροτήθηκε ως ελλειμματική εκδοχή του ανδρικού υποκειμένου. Με αποτέλεσμα η ίδια η γλώσσα να νομιμοποιεί την αδικία, να ποινικοποιεί τη σιωπή, να εγκαθιστά τον φόβο και την ντροπή.
Και αυτή η υποτίμηση-χλευασμός της θηλυκότητας μέσα από τον κυρίαρχο ανδρικό λόγο μπορεί συχνά να είναι και προάγγελος βίας εφόσον διασταυρωθούν οι αρχαϊκοί φόβοι -όπως ο φόβος του ευνουχισμού υπό τη φροϋδική έννοια- με τις πολιτισμικές συγκυρίες. Και είναι τόσο παράξενο μια γυναίκα να αισθάνεται φόβο και ντροπή σε έναν άκρως ηδονοβλεπτικό πολιτισμό.
Πηγή
Author:
