Επέτειοι χωρίς ιδιότητες ή το φίδι που έφαγε τον λαγό

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ 02.11.2020, 14:44

Μόνη, στο κάδρο της παλιγγενεσίας, αποφάσισε να γιορτάσει την ελληνική ιστορία η κυβέρνηση; Σε όλες τις επίσημες τελετές δεν είδαμε ώς τώρα άλλα πρόσωπα, πέρα από τα κυβερνητικά, καμιά παρουσία του ευρύτερου πολιτικού φάσματος. Απόντες ή απρόσκλητοι; Πάντως η εικόνα μιας κυβέρνησης που μόνη και κατ’ αποκλειστικότητα γιορτάζει τις επετείους μαζί με την Πρόεδρο της Δημοκρατίας προκαλεί έκπληξη. Πόσο θεσμικά αποδεκτό μπορεί να είναι κάτι τέτοιο; Αλλά και τι δηλώνει για την πολιτική ζωή της χώρας;

Τι δηλώνει για την εθνική ομοψυχία, για την οποία κόπτεται ο πρωθυπουργός, μεμφόμενος επιδεικτικά τους αντιπάλους του; Δικαιούται να μονοπωλεί το κάδρο του εθνικού παρελθόντος, προβάλλοντας την εικόνα του αποκλειστικού επιγόνου και αφήνοντας έξω τον υπόλοιπο πολιτικό κόσμο; Να αφήνει έξω όμως και άλλους θεσμικούς παράγοντες, όπως τη Βουλή ή την επιστημονική κοινότητα της χώρας, εντέλει τις αντιπροσωπευτικές συνιστώσες που εγγυώνται τη συνέχεια και την πρόοδο του ελληνικού κράτους και της δημοκρατίας;

Οι επέτειοι προσφέρουν ιδεατά την ευκαιρία να ξαναδούμε την ιστορία με ανανεωμένη και διευρυμένη οπτική, στο πλαίσιο νέων ερευνών, προσεγγίσεων και ερμηνειών, που συνοψίζουν διαφορετικές στάσεις απέναντι στο παρελθόν. Προσφέρουν την ευκαιρία να φωτιστούν επίδικα και αντινομίες, να αποκατασταθούν αδικίες και παρανοήσεις, να υπάρξει ο χώρος για μια νέα διαπραγμάτευση του παρελθόντος με τους όρους του παρόντος και, κυρίως, να συγκροτηθεί ένα νέο συμπεριληπτικό αφήγημα και να διακηρυχθούν το δικαίωμα και η ισότιμη συμμετοχή όλων σε όσα γιορτάζουμε: ελευθερία, ανεξαρτησία και λαϊκή συμμετοχή, όπως αποτυπώθηκαν και ιστορήθηκαν αλλά και όπως τροφοδοτούν σήμερα τις προσδοκίες μας για το μέλλον.

Ωστόσο, συμβαίνει συχνά η ευκαιρία αυτή να κινδυνεύει να χαθεί για πολλούς λόγους, όπως έχουμε διαπιστώσει στο παρελθόν. Και, όντως, στην παρούσα συγκυρία η ευκαιρία χάνεται σταδιακά, καθώς μοιάζει να έχει επιλεγεί η συστηματική απονεύρωση και εργαλειοποίηση των επετείων. Εθνικές επιτροπές περιοδειών ανά την επικράτεια, πανηγυρικοί λόγοι με απλοϊκές στερεοτυπικές εμμονές που θυμίζουν αυτολεξεί παλιά σχολικά βιβλία, ανέμπνευστοι και αμήχανοι κυβερνητικοί μονόλογοι, αφασικές τελετές κενές νοήματος.

Ολα αυτά δεν δείχνουν παρά την αγωνιώδη προσπάθεια εκμετάλλευσης της ιστορίας για στενό πολιτικό όφελος, με την επιλογή celebrities σε ρόλο διαμεσολαβητών, ώστε να τονώνεται μια ρηχή και εύκολη δημοφιλία με αέρα πλούτου, επιτυχίας και καριέρας απροσδιόριστων ικανοτήτων και ιδιοτήτων.

Από τη μια μεριά, διακηρύξεις κινδυνολογικής υπερευαισθησίας για την αρχαιολογική κληρονομιά, όπως λ.χ. στις Θερμοπύλες, όπου γίνεται θέμα η «μόλυνση του τοπίου» από τους πρόσφυγες που, ας σημειωθεί, απλώς διαμένουν πλησίον. Από την άλλη, το κραυγαλέο έγκλημα που διαπράττεται στην καρδιά των 2.500 χρόνων από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Εκεί, στον ίδιο χώρο και τώρα ακριβώς, τα υπουργεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος επέλεξαν κυνικά τον τόπο και τον χρόνο να νομιμοποιήσουν μια παρανομία: να αδειοδοτήσουν το διαλυτήριο πλοίων και το Ναυπηγείο Κυνόσουρας Α.Ε., που λειτουργούσε ώς τώρα σε κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο αυθαίρετα και που μολύνει την ευρύτερη περιοχή.

Μεγάλα λόγια για την ιστορία, αλλά σε αυτή τη χρονική στιγμή των επετείων, διαπιστώνει κανείς να συμπυκνώνεται η συνολική στρατηγική του υπουργείου Πολιτισμού απέναντι στην πολιτιστική κληρονομιά κατά τον τελευταίο ενάμιση χρόνο. Να μιλήσουμε για το έγκλημα της Θεσσαλονίκης, την απόσπαση του βυζαντινού Decumanus Maximus, για την οποία διαμαρτύρονται όλη η κοινωνία της πόλης και η διεθνής επιστημονική κοινότητα; Να πούμε για την εγκατάσταση στη Μυτιλήνη σε κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο, στο Καρά Τεπέ, του νέου στρατοπέδου προσφύγων, μετά τη φωτιά στη Μόρια;

Μήπως για την άρνηση της κήρυξης της ΠΥΡΚΑΛ ως ιστορικού τόπου της σημαντικής βιομηχανικής πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελευσίνας; Ή για τις παλινωδίες όσον αφορά την απόκρυψη της θέας της Ακρόπολης από τις πολυώροφες πολυκατοικίες; Να θυμίσουμε το Ελληνικό, την «ενοποίηση» του Αρχαιολογικού Μουσείου με το Πολυτεχνείο, την εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε αρχαιολογικούς τόπους στην Κρήτη, στον Ελικώνα και αλλού, καθώς και τις πολυάριθμες άλλες υποθέσεις που έχουν δρομολογηθεί σε βάρος του δημόσιου συμφέροντος και με συστηματική παράκαμψη της διαφάνειας και, φυσικά, της λογοδοσίας;

Είναι προφανές ότι, παρά τα όσα περί ανάπτυξης και αειφορίας διακηρύσσονται, η στρατηγική για την πολιτιστική κληρονομιά δεν είναι αθώα. Ετσι, στην προσπάθειά της να οικειοποιηθεί με απολυτότητα την ιστορία, το αφήγημα που προσπαθεί να διαμορφώσει η κυβέρνηση θυμίζει το Αυστροουγγρικό Ιωβιλαίο στο περίφημο μυθιστόρημα του Ρόμπερτ Μούζιλ «Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες»: «Ο ύπνος του Γενικού Γραμματέα Τούτσι δεν ήταν πια ο παλιός της αθωότητας, αλλά του φιδιού, που μέσα στο κορμί του έχει ένα λαγό» («Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες», μετ. Τ. Σιετή, εκδ. Οδυσσέας 1992,τ.Ι, σελ. 501).

*Τέως υπουργός Πολιτισμού