Δημιουργώντας τον μύθο από την αρχή

Τρία χρόνια μετά την επιτυχία της «Μήδειας» στη μικρή Επίδαυρο, διασκευασμένης σαν μουσική δωματίου για τρία πρόσωπα/όργανα, ο Δημήτρης Καραντζάς συνεχίζει το ίδιο δίπτυχο με τη Θεοδώρα Κάπραλου, τη φορά αυτή με τον «Οιδίποδα». Είναι μια νέα σπουδή, μια étude, που πιθανόν μεταξύ άλλων σηματοδοτεί την είσοδο του σκηνοθέτη στην περίοδο της δημιουργικής ωριμότητας.

Ας μην περιοριστούμε ωστόσο μόνο στη σχέση αυτού του «Οιδίποδα» με την παλιότερη «Μήδεια». Ναι, κι εδώ υπάρχει η αναφορά στη σεναριακή εκδοχή του Παζολίνι και πάλι πρόκειται για «διασκευή» για τρία πρόσωπα. Κυρίως είναι και πάλι έργο που στην πραγματικότητα στρέφεται «προς τα μέσα», αναζητώντας το κέντρο του στη μαρτυρία του δημιουργού.

Το σημαντικό όμως είναι πως αυτή τη φορά στη σκηνή δεν υπάρχει τίποτα «έτοιμο» -τα πάντα έχουν σβηστεί με το σφουγγάρι της αμφισβήτησης. Σε μια άδεια σκηνή λοιπόν ο «πρώτος ηθοποιός» έρχεται για να αντιμετωπίσει τη δυσπιστία του άδειου χώρου. Ο μύθος δημιουργείται από την αρχή, κατακτώντας τα όρια του παιχνιδιού του. Εν αρχή υπάρχει μόνο ένα βεστιάριο από «πουκάμισα αδειανά», από απλές λευκές φανέλες, που πακτώνονται με κρεμάστρες στο έδαφος, συνθέτοντας σταδιακά έναν ανθρωπολογικό λαβύρινθο.

Μα κι εδώ πριν να δούμε τον λαβύρινθο, οφείλουμε να τον ακούσουμε. Καθώς ο Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης πρώτα, έπειτα η Μαρία Κεχαγιόγλου και ο Μιχάλης Σαράντης, εκφωνούν τις πρώτες λέξεις της αφήγησης, οι κτύποι που κάνουν οι «πάσσαλοι» που ακουμπούν στο πάτωμα της σκηνής συνθέτουν μια μελωδία. Είναι τα βήματα της αρχαίας επίκλησης με την οποία το θέατρο ζητάει την άδεια να αφηγηθεί την ίδια παλιά ιστορία. Ξανά, από την αρχή.

Την ιστορία του Οιδίποδα την ξέρουμε ασφαλώς καλά. Τον ίδιο τον αγνοούμε ες αεί. Και το πιο σημαντικό σε αυτή τη γενιά των δημιουργών, που εμφανίστηκε τόσο ευεργετικά για το θέατρό μας στο γύρισμα του αιώνα, είναι πως παραδέχεται με θάρρος αυτή την «άγνοια». Τη χαιρετίζει, τη μεταποιεί σε απορία και εφαλτήριο στοχασμού και ποίησης.

Η διασκευή του Οιδίποδα φτάνει στα αυτιά μας σαν σημειώσεις στο σώμα του κειμένου και στο περιθώριο των σελίδων του, στα ίχνη μιας συλλογιστικής που αναζητάει πορεία. Μα σε αυτή τη συλλογιστική ακριβώς δεν αρκεί η διάνοια -χρειάζεται και το σώμα. Ο Οιδίποδας για να γίνει κατανοητός πρέπει να συσταθεί μπροστά μας σάρκινος και ευάλωτος, διαπορών και εξιστάμενος.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως σε αυτό το ταξίδι εσωτερικής αναζήτησης ο Οιδίποδας οφείλει να γίνει το κέλυφος και το εσωτερικό, η ουσία που θα πληρωθεί από τον καθένα μας. Ομοια όπως καθένα από αυτά τα κενά σώματος λευκά ενδύματα (κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη) αποκτούν νόημα όταν γεμίζουν με ανθρώπινη σάρκα. Η επαφή με τον Οιδίποδα δεν είναι ζήτημα «θεάματος». Οφείλει να γίνει μια σχέση προσωπική για τον ερμηνευτή. Πρέπει να ανεβεί και να παιχθεί σε πρώτο πρόσωπο. Αλλιώς παραμένει απλά «θέατρο».

Αυτή άλλωστε είναι πιθανόν και η ουσιαστική συνδρομή του Παζολίνι στο τελικό αποτέλεσμα -η διδασκαλία του προσφέρει όχι τη μεριά ενός άσπιλου διανοούμενου αλλά το βίωμα ενός λασπωμένου από τη βάσανο της παρόμοιας αναζήτησης δημιουργού. Κι εδώ το ζήτημα δεν είναι να δεις τον Οιδίποδα «φροϋδικά»! Το ζήτημα είναι να λερωθείς με την περιπέτειά του. Είναι άλλο πράγμα να στοχαστείς έναν τέτοιο ήρωα. Κι εντελώς άλλο να συναισθανθείς για λίγο το πάθος του.

Με αυτόν τον τρόπο, η σύντομη σπουδή για τρία πρόσωπα στον Οιδίποδα γίνεται μαζί σπουδή στον δημιουργό Παζολίνι, στον Βολανάκη, -γιατί όχι;- στον ίδιο τον σκηνοθέτη και φυσικά στους ηθοποιούς της παράστασης. Είναι αυτό η απαίτηση ενός σύγχρονου θεάτρου, απαιτητικού και διάφανου, εσωστρεφούς και αμοιβαία παρηγορητικού. Με ερμηνευτές που δίνονται στη δοκιμιακή αθωότητα και προτείνουν μια διπλωματική εργασία σε μεγάλους δασκάλους.

Κι όλα υποστηρίζονται από τόση τεχνική… Μιλήσαμε ήδη για τη μουσικότητα στην ενορχήστρωση ήχων και λόγου. Θα συμπληρώσουμε τη διάσταση του μικροφώνου που λειτουργεί οργανικά στο νόημα της σύνθεσης, δίνοντας όγκο στον ψίθυρο και απόσταση στον ρόλο.

Η πιο μεγάλη όμως κατά τη γνώμη μου συμβολή βρίσκεται στην ερμηνεία των ηθοποιών. Οι δυο, Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης και Μαρία Κεχαγιόγλου, φορούν τους ρόλους τους σαν ενδύματα. Η κύρια αποστολή τους όμως είναι να διατηρούν από τα πρόσωπα την κριτική εκείνη αποξένωση που θα καθιστά τα πρόσωπα πρωτόγνωρα.

Η κύρια όμως συμβολή τους είναι να ωθήσουν το κεντρικό πρόσωπο του δράματος, τον Οιδίποδα του Σαραντή, στην πορεία του μέσα στον λαβύρινθο και σαν οδοδείκτες να το οδηγήσουν έξω, στο φως της αλήθειας.

Εκεί, στο φως που καίει, ο Οιδίποδας θα αποκτήσει σώμα και πάθος, χρόνο και φθορά. Τίποτα από αυτά δεν είναι αυτονόητα, – είναι κατακτήσεις των ηθοποιών της ομάδας. Το είπαμε και παραπάνω: Το ζητούμενο είναι να καταλήξεις σε ένα Οιδίποδα που θα πάσχει αληθινά και του οποίου το πάθος θα αποτελεί μια προσωπική υπόθεση των συντελεστών της παράστασης.

Ετσι ώστε όταν η παράσταση τελειώσει, ο ηθοποιός που θα απεκδύεται τον ρόλο-ένδυμα θα τον καταθέτει στο σωρό των υπολοίπων… Το όλον δεν διήρκεσε πολύ, λίγο περισσότερο από μια ώρα. Ηταν όμως μια μετάβαση πυκνή και αληθινή. Οταν τα φώτα του Ακροπόλ σβήσουν οι ηθοποιοί θα φύγουν από το θέατρο με το ονοματεπώνυμό τους, ο Οιδίποδας θα απομείνει ξανά μόνο «κείμενο», και τα πουκάμισα του θεάτρου θα χάσκουν πάλι αδειανά στα παρασκήνια, με τον ιδρώτα του ηθοποιού να εξατμίζεται στο σκοτάδι.

Και ποιο το κέρδος; Μα του ζωντανού εκείνου μαγικού «κάτι» της μετάβασης που δύσκολα μπορεί να μεταφέρει μετά το πέρας της παράστασης ένα τεκμήριο, ένα γραπτό, απλά η καταγραφή. Πόσω δε μάλλον μια κριτική ταπεινή όπως αυτή εδώ, που ολοκληρώνεται τώρα μπροστά σας.