Από τον Πίντερ στον Αντονιόνι και στους Monty Python

«Οταν ξεκινήσαμε το 1988, δεν υπήρχε άλλο κινηματογραφικό φεστιβάλ στην Αθήνα», θυμάται ο Νίνος Φένεκ Μικελίδης, από τους πιο σημαντικούς κριτικούς κινηματογράφου και ψυχή του «Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου». Του μακροβιότερου, με τα πάνω του και τα κάτω του, φεστιβάλ, που με έμφαση, φυσικά, στις ταινίες της ηπείρου μας, αποδείχτηκε προνομιακός χώρος τόσο για το ελληνικό σινεμά όσο και για μελετημένα αφιερώματα σε παλιούς μεγάλους δημιουργούς.

Φέτος, στην 33η χρονιά του, γίνεται διαδικτυακά, στην πλατφόρμα cinesquare.net, και δωρεάν (μέχρι την Παρασκευή, 4 Δεκεμβρίου). Είναι μια διαφορετική εμπειρία για τον Νίνο Μικελίδη. «Είχα αρχίσει να το σκέφτομαι από νωρίς, ελπίζοντας πάντα ότι τα πράγματα θα πάνε καλύτερα, αλλά δυστυχώς δεν το αποφύγαμε», λέει. Αλλωστε και ο ίδιος, που δεκαετίες τώρα γυρνάει τον κόσμο βλέποντας ταινίες, έχει να πάει σε μεγάλο φεστιβάλ από το Βερολίνο, τον Φεβρουάριο. Ηταν οι αρχές της πανδημίας, υπήρχαν κρούσματα στην πόλη, αλλά καθόλου μέτρα. «Ημουν από τους λίγους που έβλεπα τις ταινίες φορώντας μάσκα», λέει.

Ετσι, ήταν λίγο πιο δύσκολο να διαλέξει φέτος ταινίες για το Διεθνές Διαγωνιστικό πρόγραμμα, αλλά όλες έχουν συμμετάσχει σε κάποιο μεγάλο φεστιβάλ (Βενετία, Σάντανς, Σαο Πάολο, Ταλίν). «Ολες έχουν ενδιαφέρον», λέει, και αναφέρει ιδιαίτερα τις «Dolce fine giornata» του Πολωνού Jacek Borcuch (Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής στο Σάντανς), «Yellow cat» του Adilkhan Yerzhavov από το Καζακστάν (επίσημη συμμετοχή στη Βενετία) και «Ιστορίες από το δάσος με τις καστανιές» του Σλοβένου Gregor Bozic (βραβείο στις «Μαύρες Νύχτες» του Ταλίν, πρόταση της Σλοβενίας στα Οσκαρ).

«Καταφέραμε να κάνουμε και μια καλή κριτική επιτροπή, με Ελία Σουλεϊμάν και Βαλέρια Γκολίνο, αλλά αναγκάστηκα να περικόψω το πρόγραμμα, που είχα ετοιμάσει και για πρώτη φορά δεν θα έχουμε ξένους καλεσμένους». Αυτοί οι τελευταίοι είναι το μεγάλο ατού του Νίνου Μικελίδη, το σχετικά «φτωχό» «Πανόραμα» με το πλήθος των σταρ, που έχει φέρει στην Αθήνα, συναγωνίζεται στα ίσια το μεγάλο, κρατικό Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Πάμε λίγο στο παρελθόν, αλλά δεν πειράζει. Ο Νίνος Μικελίδης μάς θυμίζει ότι την ιδέα για ένα φεστιβάλ ευρωπαϊκού κινηματογράφου την έριξε στο «τραπέζι» του ΥΠΠΟ, μέλος τότε της Γνωμοδοτικής Επιτροπής, ως συμμετοχή της Ελλάδας στον εορτασμό του Ευρωπαϊκού Ετους Κινηματογράφου και Τηλεόρασης. Η Μελίνα ενθουσιάστηκε, ο Νίνος Μικελίδης ετοίμασε ένα πρόγραμμα τεσσάρων εβδομάδων, το φεστιβάλ, όμως, τρόμαξε την υπουργό Πολιτισμού. «Πολλά τα λεφτά, πώς θα το κάνουμε; Δεν κοιτάς μήπως βρεθεί λύση από την εφημερίδα σου;» του πρότεινε.

Κι αυτό ήταν. Ο πάντα ενθουσιώδης Σεραφείμ Φυντανίδης αγκάλιασε αμέσως το «Πανόραμα» και η «Ελευθεροτυπία» απέκτησε το κινηματογραφικό της φεστιβάλ. «Την πρώτη χρονιά, 1988, κράτησε τέσσερις εβδομάδες, μοιράστηκε σε “Στούντιο”, “Αλκυονίδα”, “Οπερα”. Είχαμε ουρές, γέμιζαν οι αίθουσες».

Δύσκολο να ξεχωρίσει, όπως του ζητάμε, κάποια από τα δεκάδες διάσημα ονόματα που ήρθαν κατά καιρούς. Αναφέρει τον φίλο του Κουστουρίτσα (τακτικό επισκέπτη), τον Κεν Λόουτς, τους δυο Μόντι Πάιθον (Τέρι Γκίλιαμ και Τέρι Τζόουνς), τον Κάρελ Ράις και τον θρύλο Αρθουρ Πεν του «Μπόνι και Κλάιντ».

Στέκεται, όμως, ιδιαίτερα σε δύο: στον Χάρολντ Πίντερ και στον Μικελάντζελο Αντονιόνι. «Η γνωριμία μου και η φιλία που αναπτύξαμε με τον Πίντερ είναι από τις σημαντικές στιγμές της ζωής μου. Επίσης, ότι κατάφερα να φέρω τον Αντονιόνι, μεγάλη χαρά. Ο Αντονιόνι και ο Αλέν Ρενέ ήταν οι σκηνοθέτες που ξεχώρισα, λάτρεψα και “σπούδασα” από τα φοιτητικά μου χρόνια στο Λονδίνο, η διατριβή μου πάνω στον Αντονιόνι ήταν. Δυστυχώς, ο Ρενέ δεν ήρθε στο “Πανόραμα”, όπως κουβεντιάζαμε, τον εμπόδισε η αρρώστια του».

Του ζητάμε λίγα tips από το φετινό πρόγραμμα, ταινίες που προβάλλονται πρώτη φορά στην Ελλάδα, για παράδειγμα. Στο αφιέρωμα στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας μάς επισημαίνει το «Στον ασημένιο πλανήτη/On the Silver Globe» του Αντρέι Ζουλάφσκι (1988), με τον Αντρέι Σεβερίν, που με δυσκολία ολοκλήρωσε ο σκηνοθέτης. Και το «Δύσκολο να είσαι θεός/Hard to be a God» του Αλεξέι Γκέρμαν, που γυριζόταν από το 2000 μέχρι το 2006, αλλά την ολοκλήρωσε ο γιος του μεγάλου Ρώσου σκηνοθέτη, μετά τον θάνατό του, το 2013. Στο δε αφιέρωμα «Το 1821 και οι πόλεμοι ανεξαρτησίας», μας συστήνει το «Ακατάβλητο Μεξικό» (1972), θρυλική πια ταινία του Πολ Λεντίκ για την επανάσταση του 1910, με βραβευμένη φωτογραφία του δικού μας Αλέξη Γρίβα.

Δεν υπάρχει περίπτωση να μη βρεις ταινίες που θέλεις να δεις ή να ξαναδείς. Και, μέρες που είναι, κλεισμένοι στα σπίτια μας, οι θησαυροί του «Πανοράματος» είναι διπλά πολύτιμοι. Οι φίλοι του ελληνικού σινεμά μπορούν να συμπληρώσουν τα κενά τους με εξαιρετικές ταινίες, που δεν είχαν τόσο καλή διανομή. Στις 2 Δεκεμβρίου θα γίνει, μάλιστα, και διαδικτυακή συζήτηση για το μέγα και χρόνιο πρόβλημα της διανομής, με τη συμμετοχή σκηνοθετών, διανομέων και εκπροσώπου του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου (7-8.30 μ.μ).